Καιρός να βγούμε από το Υπόγειο του Ντοστογιέφσκι

Αν θέλουμε πραγματικά να κατανοήσουμε πώς εξελίχθηκε το μυθιστόρημα τα τελευταία 150 χρόνια θα πρέπει να επιστρέψουμε, νομίζω, στην κομβική εκείνη στιγμή που ο Ντοστογιέφσκι εγκαταλείπει το Υπόγειο και το 1866 δημοσιεύει το πρώτο από τα τέσσερα αριστουργήματά του, το «Έγκλημα και τιμωρία» χάρις στα οποία έλαβε το χρίσμα του κορυφαίου ίσως μυθιστοριογράφου όλων των εποχών. Οι «Σημειώσεις από το Υπόγειο» αποτελούν προφανώς ένα μεταβατικό στάδιο, ένα σκαλί στην ντοστογιεφσκική μυθοπλασία. Ο Ντοστογιέφσκι αποφασίζει να βγει στον κόσμο, εκεί όπου συμβαίνουν πράγματα, εκεί όπου ζουν οι άνθρωποι, αφήνοντας πίσω τον εξομολογητικό του μικρόκοσμο. Έτσι συμβαίνει και ο συγγραφέας ενός αυτοαναφορικού κειμένου όπως το Υπόγειο καταφέρνει να εξελιχθεί σε «Μέγα Ιεροεξεταστή» της ανθρώπινης ύπαρξης.

Παρότι όμως ο ίδιος εγκατέλειψε το αδιέξοδο «Υπόγειό» του, ένα κείμενο χωρίς αφηγηματικό προσανατολισμό μέσα στο οποίο κυριαρχεί μια εξυπνακίστικη διάθεση, με κάποιους υψηλούς στοχασμούς που έτσι και αλλιώς χαρακτηρίζουν τον Ντοστογιέφσκι, οι επερχόμενες γενιές κατ’ απαίτηση μιας ελιτίστικης διανόησης, λάτρεψαν αυτό τον τρόπο γραφής. Ακόμα και σήμερα οι εστέτ της μυθιστορηματικής γραφής ακολουθούν αυτή την αφηγηματική οδό, μην μπαίνοντας στον κόπο να μας διηγηθούν μια ιστορία. Ζούμε μέρες μη-αφήγησης αλλά για να φτάσουμε ως εδώ μεσολάβησαν διάφορες άστοχες δηλώσεις και εμμονές που στην ουσία διευκόλυναν κάποιους αφηγηματικά δυσλεκτικούς να περνιούνται για μυθιστοριογράφοι.