Το γέλιο ως γενεσιουργός αιτία του ευρωπαϊκού μυθιστορήματος

Δεν περιμέναμε τον Μπαχτίν, αυτό τον λαμπρό θεωρητικό της λογοτεχνίας, να μας μιλήσει για την γελαστική επικράτεια της λογοτεχνίας. Οι συνιδρυτές του ευρωπαϊκού μυθιστορήματος, Θερβάντες και Ραμπελαί, είχαν χτίσει τις αφηγήσεις πάνω στα γερά θεμέλια του γέλιου, δημιουργώντας ήρωες και καταστάσεις πρωτίστως ξεκαρδιστικές.

Στην πραγματικότητα και οι δύο αυτοί πρωτομυθιστοριογράφοι είχαν αφομοιώσει το δίδαγμα της αρχαίας τραγωδίας αλλά και του σωκρατικού χιούμορ, αποβάλλοντας κάθε ιδέα δογματισμού και σοβαροφάνειας. Όπως πολύ ορθά επισημαίνει ο Μπαχτίν, στην παγκόσμια λογοτεχνία η σοβαρή και η γελαστική πλευρά συνυπάρχουν και αντανακλούν η μία την άλλη.

Στην εποχή μας και στη χώρα μας, αυτή τη μικρή επαρχία της Ευρώπης, σε μια επίδειξη σοβαροφάνειας και αδαημοσύνης, ηθοποιοί και σκηνοθέτες μιαίνουν κάθε καλοκαίρι την Επίδαυρο με τον δογματισμό μιας αλτηριοσκληρωτικής σοβαρότητας. Την ίδια στιγμή σε όλο τον κόσμο το μυθιστόρημα γίνεται καταγγελτικό, καιροσκοπικό με τις αφελείς ντιρεκτίβες της πολιτικής ορθότητας, αποκαθηλώνονται τα μεγάλα μεγέθη και θριαμβεύει η μετριότητα.

Το γέλιο, η ειρωνεία, η παρωδία επιβιώνουν πια μόνο στις σελίδες των μεγάλων μυθιστορημάτων, από τον «Δον Κιχώτη» μέχρι τη «Δίκη» και από τον «Οδυσσέα» μέχρι τον «Έρωτα στα χρόνια της χολέρας». Ξεχάσαμε φαίνεται πως η καλή λογοτεχνία φτιάχνεται με την ζάχαρη του γέλιου. Θα χρειαστεί να περιμένουμε ένα νέο Θερβάντες που παρωδώντας αυτή την σοβαροφανή «άνοδο της ασημαντότητας» θα δημιουργήσει ξανά κάτι σημαντικό και πρωτοποριακό στον κόσμο του βιβλίου.