Ίσως είναι λάθος να λέμε πως το μυθιστόρημα είναι λογοτεχνία

Δεν είναι ποίηση, δεν είναι συντομία, δεν υπακούει στην οικονομία των λέξεων και κατά κάποιο τρόπο δεν είναι καν λογοτεχνία. Είναι απλά μια νέα τέχνη, η τέχνη του μυθιστορήματος. Το ολέθριο σφάλμα που συνεχίζουμε να κάνουμε εδώ κι έναν αιώνα, είναι πως θέλουμε να εξομοιώσουμε το μυθιστόρημα με όλες τις άλλες τέχνες, ελπίζοντας πως θα καταλήξει να είναι μια αφήγηση των αισθήσεων.

Αλλά το μυθιστόρημα τόσο στη δημιουργία του όσο και στην ανάγνωσή του δύσκολα μπορεί να απομακρυνθεί από τον ανθρώπινο εγκέφαλο χωρίς να γίνεται ακατανόητο και ασθενικό. Η ποίηση μπορεί για παράδειγμα να ακολουθήσει τον καλπασμό των καλών τεχνών, να παρακολουθεί τις ιλιγγιώδεις εξελίξεις στον εικαστικό χώρο, γιατί είναι μια τέχνη που την αισθάνεσαι στα ακροδάχτυλά σου, είναι μια αμφιβληστροειδής κοσμογονία, καταλήγει στην άκρη της γλώσσας ή στα ρουθούνια, χαϊδεύει τα αυτιά μας, ακόμα κι όταν φαντάζει ερμητικά κλειστή και ανερμήνευτη.

Το μυθιστόρημα, αντίθετα, είναι μια διεθνής γλώσσα που την καταλαβαίνουν σε όλο τον κόσμο, μια στοχαστική προσέγγιση του ανθρώπου, που στηρίζεται σε ταξιαρχίες λέξεων, στην τεχνική των παραγράφων, καθεμιά από τις οποίες αποτελεί ένα μικρόκοσμο εξελίξεων. Στο σπίτι του ανθρώπινου πνεύματος, το μυθιστόρημα διατηρεί την δική του πόρτα από την οποία μπαινοβγαίνει στον κόσμο. Είναι ένα δράμα που σε αντίθεση με το θέατρο εκτυλίσσεται σε μια νοερή σκηνή με απεριόριστες δυνατότητες σε αλλαγή σκηνικών, σε μέλη του θιάσου, σε στοχαστικό βάθος και σε παρατήρηση. Είναι ένα οικουμενικό όραμα που μας δίνει τη δυνατότητα να συλλάβουμε τον κόσμο εν συνόλω.

Ο Ερνέστο Σάμπατο το έχει ήδη από χρόνια διατυπώσει με τον καλύτερο τρόπο:

Στον σύγχρονο κόσμο που τον έχει εγκαταλείψει η φιλοσοφία, που τον έχουν κατακερματίσει οι εκατοντάδες επιστημονικές εξειδικεύσεις, μας έμεινε το μυθιστόρημα σαν έσχατο παρατηρητήριο απ' όπου μπορείς να αγκαλιάσεις την ανθρώπινη ζωή σαν σύνολο.