Ο μοντερνισμός στη λογοτεχνία είναι μια παρανόηση
Ξέρει κανείς να μας πει πότε πραγματικά εμφανίστηκε ο μοντερνισμός σε αυτό τον κόσμο;
Δικαιολογημένα θεωρούμε τον μοντερνισμό ως αντίδραση στο ρεαλισμό αλλά μάλλον αγνοούμε τον χρόνο εμφάνισής του. Έχουμε δηλαδή την εντύπωση πως ο μοντερνισμός είναι φρούτο της νεωτερικότητας και ήρθε για να καταλύσει τις συμβάσεις του ρεαλισμού. Στην πραγματικότητα ο μοντερνισμός των αρχών του εικοστού αιώνα ήρθε απλά να πάρει το αίμα του πίσω. Αν ανατρέξει κανείς στην παγκόσμια λογοτεχνία της Δύσης χωρίς προκαταλήψεις και κατηγοριοποιήσεις, θα εντοπίσει τα πρώτα ίχνη μοντερνισμού στις αρχαίες τραγωδίες. Από τότε η λογοτεχνία είχε όλα εκείνα τα στοιχεία ασυνέχειας, υποκειμενικότητας και των αντικρουόμενων αντιλήψεων για την αλήθεια, που επηρέαζαν το λογοτεχνικό ύφος διασήμων έργων. Ο μοντερνισμός είναι παρών αργότερα στην μυθοπλασία και στην δραματουργία της Αναγεννησιακής Ευρώπης, είναι παρών στο Σαίξπηρ, στον Δάντη, στον Θερβάντες, στον Ραμπελαί, στον Λόρενς Στερν. Κι όλα αυτά αιώνες πριν από τον Προυστ, τον Κάφκα, τον Τζόις, τον Τόμας Μαν, τον Πάουντ, τον Έλιοτ και τον Καβάφη.
Στην πραγματικότητα η καινοτομία ήταν ο ρεαλισμός, μια προσπάθεια να ευθυγραμμιστεί η λογοτεχνία με τον ορθό λόγο, να κατασκευαστούν μεγάλες αφηγήσεις με ένα στέρεο αρχιτεκτόνημα και όχι με παραπήγματα που θα τα έπαιρνε ο αέρας της κοινής λογικής. Ένας αιώνας ήταν αρκετός για να υψωθούν οι καθεδρικοί του μυθιστορήματος που θαυμάζουμε ακόμα και σήμερα αλλά ο παραλογισμός της ανθρώπινης κοινωνίας, η αυθαιρεσία της Ιστορίας, η κυριαρχία του ασυνειδήτου στην ανθρώπινη συμπεριφορά έφερε ξανά στο προσκήνιο τον μοντερνισμό, αρχικά στην ποίηση με τον Μποντλέρ, τον Βαλερύ και στη συνέχεια τον Πάουντ, τον Έλιοτ και τους άλλους και στη συνέχεια με τον Φλομπέρ, τον Ντοστογιέφσκι, τους Βρετανούς, τους Γάλλους και τους Γερμανούς μοντερνιστές.
Κατά μια έννοια η εμφάνιση του μεταμοντέρνου αποτέλεσε μια προσπάθεια να συμφιλιωθούν ο αλλοπρόσαλλος μοντερνισμός με τον ορθό λόγο, προσπάθεια που συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Σε κάθε περίπτωση πάντως ο παραλληλισμός της αντιπαράθεσης μοντερνισμού και ρεαλισμού ως ρήξης της εξέλιξης με την παράδοση αποτελεί, αν μη τι άλλο, μια μονολιθική και αφελή προσέγγιση αυτού του σύνθετου πράγματος που είναι τελικά η λογοτεχνία.
