«Έτσι αρχίζει το κακό» του Χαβιέρ Μαρίας

«Στα μυθιστορήματα υπάρχει πάρα πολλή αυθαιρεσία και ανακάτεμα» - φράση που θα μπορούσε να είναι η πρώτη σε οποιοδήποτε μυθιστόρημα, βρίσκεται τυχαία ριγμένη στην σελίδα 145 ενός βιβλίου του Χαβιέρ Μαρίας. Ο σπουδαίος Ισπανός συγγραφέας δεν είναι ακόμα ευρέως γνωστός στη χώρα μας, αφού η ηχώ κάθε λογοτεχνικής ιδιοφυίας φτάνει συνήθως καθυστερημένα σε μας. Η πιο πρόσφατη κυκλοφορία έργου του στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη μας εξοικειώνει με ένα μυθιστόρημα που εκδόθηκε το 2014 στα Ισπανικά με τίτλο-πυξίδα ένα στίχο από τον σαιξπηρικό Άμλετ.

«Έτσι αρχίζει το κακό» είναι ένας πολλά υποσχόμενος τίτλος ειδικά όταν αφορά μνήμες και κρυμμένα μυστικά από τον Ισπανικό εμφύλιο. Ωστόσο ο Μαρίας έχει την ικανότητα να γεμίζει κάτι παραπάνω από 600 σελίδες χωρίς στην πραγματικότητα να βασίζεται σε κάποια συναρπαστική ιστορία. Και το κάνει κρατώντας τον αναγνώστη του μέσα στο βιβλίο προσφέροντας πνευματική απόλαυση και όχι αναγνωστική πλήξη. Ο αφηγητής είναι ένας νέος της δεκαετίας του ’80 αλλά κι ένας ώριμος άντρας του σήμερα, κινείται ανάμεσα σε δύο εποχές με σκευή τις αναμνήσεις άλλων από μια τρίτη εποχή, εκείνη του Φράνκο, που για την Ισπανία είναι κάτι σαν μουσείο της αγριότητας. Η εξέλιξη της υπόθεσης εκθέτει πρόσωπα και υπολήψεις υπεράνω υποψίας, αντιστρέφοντας τους πόλους του καλού και του κακού έτσι ώστε χαρακτήρες που ξεκινούν με θετικό πρόσημο να καταλήγουν αντιήρωες και τανάπαλιν. Σε αυτό το διαρκές στοίχημα ανατροπής όλα μοιάζουν ρευστά και ανεπιβεβαίωτα μέχρι την τελευταία σελίδα και ίσως πέρα από αυτή. Ο οπορτουνισμός, ο φαρισαϊσμός, η αναρρίχηση με επονείδιστους τρόπους, η προδοσία και η ασυδοσία, όλα αυτά ιδωμένα από απόσταση δεν σοκάρουν όσο θα έπρεπε. Οι άνθρωποι και οι κοινωνίες συγχωρούν όχι μόνο γιατί πρέπει να προχωρήσουν αλλά και γιατί πρέπει να ξεχάσουν το μερίδιο της ενοχής που τους αναλογεί. Και η ζωή συνεχίζεται…

Στην αρχή ενός βιβλίου καλλιεργούνται συνήθως προσδοκίες που άλλοτε επαληθεύονται και άλλοτε διαψεύδονται, στοιχείο που αποτελεί συχνά μέρος του παιχνιδιού. Το βιβλίο του Χαβιέρ Μαρίας είναι ένας περίτεχνος λαβύρινθος με μυστικά που ο αναγνώστης μεγαλοποιεί στην φαντασία του. Στην ουσία υπάρχει ένα απλό αφηγηματικό υλικό χωρίς κανένα μεγαλόσχημο δράμα στον πυρήνα του. Μικρές ανθρώπινες αδυναμίες, κατεργαριές και υποκρισία όπως συμβαίνει πάντα σε κάθε εποχή συνταρακτική ή όχι. Ο Χουάν ντε Βέρε περιπλανιέται μέσα σε αυτό το λαβύρινθο χωρίς να ξέρει αν θα συναντηθεί τελικά με τον Μινώταυρο κι αν η ιστορία διαθέτει κάποια Αριάδνη ή τον μίτο της.

Η απόλαυση του κειμένου προέρχεται κυρίως από τον πακτωλό των σκέψεων και των ψυχολογικών αλλά και κοινωνιολογικών παρατηρήσεων που ο συγγραφέας συνεισφέρει απλόχερα στην κύρια αφήγηση. Με τον τρόπο που διηγείται ο Μαρίας, αποδεικνύεται για μια ακόμα φορά ότι δεν μπορείς να γράψεις ένα μυθιστόρημα άξιο λόγου χωρίς να διαθέτεις τις αρετές των πατέρων του είδους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση αυτό που εντυπωσιάζει είναι η κοινωνική παντογνωσία του Ισπανού συγγραφέα, που θυμίζει Ονορέ ντε Μπαλζάκ και κάνει φύλλο και φτερό τόσο τη Μεγάλη Ιστορία όσο και τα πρόσωπα πραγματικά ή φανταστικά. Έτσι μόνο ο μυθιστοριογράφος αναδεικνύεται νικητής στην αναμέτρηση με το θηρίο της μυθοπλασίας.

Δεν είναι πολλοί οι συγγραφείς με τη διείσδυση, τον στοχασμό αλλά και την λεπτή ειρωνεία του Χαβιέρ Μαρίας. Ακόμα λιγότεροι διαθέτουν το αριστοτεχνικό ύφος και τη μουσικότητα της γραφής του. Αξίζει λοιπόν να τον ανακαλύψουν περισσότεροι Έλληνες αναγνώστες προτού ενδεχομένως πάρει το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ο Χαβιέρ Μαρίας είναι σίγουρα ένας από τους δύο τρεις σημαντικότερους Ευρωπαίους συγγραφείς του καιρού μας κάνοντας αυτό που ο ίδιος ορίζει ως ένα δεισιδαίμονα τρόπο να εξηγήσει το ανεξήγητο, κάνοντας δηλαδή λογοτεχνία.

Εκδόσεις Πατάκη

Μετάφραση: 'Εφη Γιαννοπούλου