Η ανάπλαση των θησαυρών του Χαϊδαρίου: Το Παλατάκι, οι στάβλοι, το κτίριο Ν. Γύζη

Είναι οι θησαυροί του Χαϊδαρίου. Τρία κτίρια ή μέρη του κυρίως κτιρίου αν προτιμάται, ο Πύργος Παλατάκι, το κτίριο «Ν. Γύζης» και του κτίριο των Στάβλων. Στο κέντρο του Χαϊδαρίου, εκεί όπου έλαβε χώρα η Μάχη του Χαϊδαρίου, ένα από τα πολεμικά... επεισόδια της επανάστασης του 1821. Πρωταγωνιστές ήταν ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και ο Γάλλος αξιωματικός Κάρολος Φαβιέρος. Σήμερα, μιλάμε για την οδό Στρατάρχου Καραϊσκάκη, η οποία διασχίζει το Χαϊδάρι και όταν συναντά την Λεωφόρο Αθηνών -Καβάλας για τους παλαιότερους- γίνεται οδός Καρόλου Φαβιέρου. Εκεί ακριβώς βρίσκεται το Παλατάκι.

Η χρηματοδότηση

Ο Δήμαρχος Χαϊδαρίου, Βαγγέλης Ντηνιακός έχει τους λόγους του να πανηγυρίζει... δαδικτυακά. Έγραψε στα social media: «Χρηματοδότηση 3.000.000 Ευρώ από το ΕΣΠΑ προς τον Δήμο Χαϊδαρίου για την αποκατάσταση του Πύργου Παλατάκι, του κτιρίου «Ν. Γύζης» και του κτιρίου Στάβλων (Ιστορικό).
Ο Δήμος Χαϊδαρίου εξασφάλισε την χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ ενός έργου μεγάλης σημασίας για την προστασία και την ανάδειξη της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης μας.
Με την υπ. αριθμ. 836/25-1-2021 απόφαση του Ειδικού Γραμματέα ΕΤΠΑ του Υπουργείου Ανάπτυξης κ. Ζερβού, αποφασίστηκε η ένταξη του έργου «ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΤΙΡΙΩΝ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΠΟ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ ΠΑΛΑΤΑΚΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ ΤΟΥΣ» στο ΕΣΠΑ και η χρηματοδότηση του με ποσό 2.976.000 Ευρώ.
Το έργο αφορά την αποκατάσταση και επανάχρηση των διατηρητέων κτιρίων, Πύργος «Παλατάκι», κτίριο Ν. Γύζη και κτίριο Στάβλων (Ιστορικό).
Στόχος είναι η αποκατάσταση των κτιρίων (οικοδομική, μορφολογική, λειτουργική) και ο εκσυγχρονισμός τους από πλευράς ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων».

Από όσα γράφει ο Δήμαρχος Χαϊδαρίου, είναι σαφές ότι έμφαση θα δοθεί στον πλούσιο ζωγραφικό και μορφολογικό διάκοσμο του Πύργου «Παλατάκι» και στον ζωγραφικό διάκοσμο, του κτιρίου Ν. Γύζη, που φιλοτέχνησε ο γνωστός νεοέλληνας ζωγράφος Νικόλαος Γύζης.

Το Παλατάκι

Το Παλατάκι είναι διατηρητέο κτίριο που ανήκει στο Δήμο Χαϊδαρίου, με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού, από το 1979. Αποτελεί τυπικό δείγμα αρχιτεκτονικής ρομαντικού ιστορισμού με νεογοτθικά στοιχεία. Βασικά του χαρακτηριστικά είναι ο φρουριακός χαρακτήρας (επάλξεις, γωνιακοί πύργοι, στενά παράθυρα), οι ραδινές αναλογίες και τα γοτθικίζοντα διακοσμητικά στοιχεία (παράθυρα επιστεφόμενα από οξυκόρυφα τόξα, εξωτερικός κεραμοπλαστικός διάκοσμος, διαμόρφωση επάλξεων και γωνιακών πυργίσκων).

Ο Πύργος αποτελείται από δύο ορόφους, οι οποίοι αποτελούνται από περίτεχνα διακοσμημένα δωμάτια, οροφογραφίες με επιβλητικά έπιπλα, δώμα και ημίυπόγειο, όπου κάποτε βρίσκονταν τα μαγειρεία και οι βοηθητικοί χώροι. Ο μικρός αριθμός των αιθουσών υποδεικνύει ότι το κτίριο χρησιμοποιούνταν ως εξοχική κατοικία, υπόθεση που ενισχύεται και από τη σχετικά μεγάλη απόσταση που χωρίζει το Παλατάκι από το κέντρο των Αθηνών.

Ιδιοκτησιακό ιστορικό

Υπάρχουν πολλές εκδοχές σχετικά με την ανοικοδόμηση του Πύργου. Μια εκδοχή θέλει ως δημιουργό του τον αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Σταμάτιο Κλεάνθη, κατά παραγγελία της Sophie de Marbois, γνωστής και ως Δούκισσα της Πλακεντίας. Μάλιστα, η Δούκισσα φαίνεται πώς χρησιμοποιούσε το Παλατάκι για τις μυστικές συναντήσεις της με τον λήσταρχο Νταβέλη, σύμφωνα με θρύλο της εποχής.

Υπάρχει και η εκδοχή σύμφωνα με την οποία ο αρχικός ιδιοκτήτης του Πύργου ήταν ο Χαϊντάρ Πασά, από τον οποίο πήρε το όνομά του τόσο το κτήμα όσο και η ευρύτερη περιοχή. Βάσει της μαρτυρίας του αγωνιστή Χρήστου Βυζάντιου, στην περιοχή υπήρχε κήπος με πύργο στο εσωτερικό του. Βέβαια, ο πύργος αυτός δεν είναι δυνατόν να ταυτιστεί με το Παλατάκι, καθώς η αρχιτεκτονική δομή του δευτέρου ανήκει σε μεταγενέστερο του 1830 ρεύμα. Ο ρομαντικός αρχιτεκτονικός ρυθμός έγινε αρκετά δημοφιλής τα πρώτα χρόνια μετά την Επανάσταση. Πιθανώς, ο προαναφερόμενος πύργος, που υπήρχε στο Χαϊδάρι το 1826, κατεδαφίστηκε, για να οικοδομηθεί το Παλατάκι.

Αγορά με φιρμάνι

Με φιρμάνι, το οίκημα αγοράστηκε από τον Παναγιώτη και την Άννα Λαζαρή και στη συνέχεια πέρασε στην ιδιοκτησία του Νικόλαου Νάζου, μετά το γάμο του με την κόρη τους Πηνελόπη και παρέμεινε στην κατοχή της οικογένειας μέχρι το 1895, οπότε και κατασχέθηκε. Ο Νικόλαος Νάζος, μετέτρεψε το Παλατάκι σε καλλιτεχνικό κέντρο, όπου σύχναζαν οι μεγάλοι Έλληνες ζωγράφοι Νικηφόρος Λύτρας και Νικόλαος Γύζης. Αδιάψευστα ίχνη της παρουσίας τους εκεί αποτελούν οι τοιχογραφίες «Οι τέσσερις εποχές» του Ν. Γύζη στον ξενώνα, καθώς και τοιχογραφίες του Λύτρα στον μικρό ναό του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος βρισκόταν εντός των ορίων του αγροκτήματος. Με τον πλειστηριασμό περιήλθε στην κατοχή του Νικολάου Θων, επιμελητή των ανακτόρων επί Γεωργίου Α΄. Μάλιστα, η μαρμάρινη στήλη του Κάρολου Φαβιέρου που βρίσκεται μπροστά στην είσοδο του Πύργου, είναι μία πρωτοβουλία του Θων.

Το τζάκι στην κεντρική αίθουσα στο Παλατάκι

Στις αρχές του 20ού αιώνα το Παλατάκι πέρασε στην ιδιοκτησία του εφοπλιστή Αντωνίου Παληού, ο οποίος την ανακαίνισε ριζικά. Στα πλαίσια αυτής της ανακαίνισης αξιολογείται ότι έγιναν και οι οροφογραφίες των αιθουσών, όπως και η επιγραφή «Κρείσσον Φθόνος Οικτιρμού» (Καλύτερα να σε ζηλεύουν παρά να σε λυπούνται) επάνω από το τζάκι της κεντρικής αίθουσας του πρώτου ορόφου.

Κάποιες πηγές, ακόμη, θέλουν ως ιδιοκτήτη του Πύργου στα τέλη του 19ου μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα τον μεγαλοκτηματία Γεώργιο Παχύ. Ο γάμος του με την Αιμιλία Σκουζέ, είχε σαν αποτέλεσμα να ανήκει στη δικαιοδοσία του ζεύγους πλέον, μία μεγάλη έκταση γης από τον Άγιο Αντώνιο Αμφιάλης έως τη σημερινή Λεωφόρο Αθηνών, στο ύψος όπου βρίσκεται το Παλατάκι.

Κατά την περίοδο 1957-1971 στο Παλατάκι στεγάστηκε η ψυχιατρική κλινική «Άγιος Ιωάννης». Εκείνη την περίοδο προκλήθηκαν σοβαρότατες ζημιές στο εσωτερικό του κτίσματος.

Η αποκατάσταση του Πύργου Παλατάκι

Το 1955 είχε γίνει η πρώτη προσπάθεια να χαρακτηριστεί ο περιβάλλων χώρος του Πύργου ως κοινόχρηστος χώρου πρασίνου, ενώ τα επόμενα χρόνια μεγάλο μέρος της υπόλοιπης έκτασης οικοπεδοποιήθηκε και οικοδομήθηκε. Το 1976 ο Πύργος Παλατάκι χαρακτηρίστηκε ως "Οίκημα χρήζον ειδικής κρατικής προστασίας" και το 1979 ο περιβάλλον χώρος κηρύχθηκε «Διατηρητέος ιστορικός τόπος».

Το Κτίριο Νικολάου Γύζη

Το Κτίριο Νικολάου Γύζη είναι διατηρητέο κτίριο στο Δήμο Χαϊδαρίου, το οποίο έχει ζωγραφισμένο στο εσωτερικό του το έργο «Τέσσερις Εποχές» του γνωστού ζωγράφου Νικολάου Γύζη. Στον περίβολο του κήπου που ανήκει στην έπαυλη Παλατάκι, βρίσκεται σήμερα αναπαλαιωμένο το κτίριο του Νικολάου Γύζη, όπως είναι γνωστό στους περισσότερους. Πρόκειται για τον πάλαι ποτέ ξενώνα του Πύργου, στον οποίο είχε ζήσει ανά διαστήματα ο γνωστός ζωγράφος, ως φιλοξενούμενος του Νικολάου Νάζου (ιδιοκτήτη της έπαυλης από το 1865 έως και 1888 και μετέπειτα πεθερό του), και τον οποίο φιλοτέχνησε με τις «Τέσσερις Εποχές», που σώζονται τμηματικά έως σήμερα.

Στους τοίχους αποτυπώνονται οι τέσσερις εποχές: Άνοιξη, Καλοκαίρι, Φθινόπωρο, Χειμώνας, με τον τελευταίο να λείπει. Την θέση του πήρε ένας φεγγίτης κατά τις καταστροφικές δεκαετίες του νεοκλασικισμού.

Οι στάβλοι

Τέλος, στον περιβάλλοντα χώρο υπάρχει και το κτίριο των στάβλων που για πολλά χρόνια ήταν το αναψυκτήριο «Ιστορικόν». Πρόκειται για το κτίριο που είναι πιθανό να χρησιμοποιούσαν οι αυλικοί του Όθωνα ως στάβλο για τα άλογα, στα οποία είχε μεγάλη αδυναμία η βασίλισσα Αμαλία.