Μουσόργκσκι - Μεγαλοφυία και αλκοόλ

Ο ζωγράφος Ιλιά Γεφίμοβιτς Ρέπιν, αυτός ο μέγιστος πορτρετίστας της Τσαρικής Ρωσίας, στα τέλη Μάρτη του 1881 είχε την φαεινή ιδέα να απεικονίσει τον Μουσόργκσκι σε μια στιγμή που θα μείνει στην Ιστορία και αναφερόμαστε στο πορτρέτο με την «κόκκινη μύτη». Στο πορτρέτο αυτό σκιαγραφείται η κατάληξη μιας μουσικής ιδιοφυίας που εντάχθηκε δικαιωματικά στην περίφημη ομάδα των Πέντε η οποία θεωρείται ότι ανανέωσε τη Ρώσικη μουσική. Στο πορτρέτο με την κόκκινη μύτη φαίνεται όχι μόνο η κατάσταση της υγείας του αλλά και η μοιραία διαδρομή που ακολούθησε αυτός ο άνθρωπος καταστρέφοντας κάθε δημιουργική ικμάδα μέσα του. Ο Μουσόρσγκι μια εβδομάδα μετά τα 42α γενέθλιά του, άφησε την τελευταία του πνοή λέγοντας: «...όλα τελείωσαν!...τι άτυχος που είμαι!...»

Αν αναλογιστεί κανείς πώς ξεκίνησε τη ζωή του ο Μουσόργκσκι, που στα χέρια της πιανίστριας μητέρας του ήταν ήδη κι ο ίδιος στα 9 του χρόνια εραστής του πιάνου, αν σκεφτεί τις προοπτικές που ανοίγονταν μπροστά του εφόσον κατάφερνε να συνδυάσει μια λαμπρή στρατιωτική καριέρα με τις μουσικές του αναζητήσεις έχοντας την στήριξη της πατρικής περιουσίας, δύσκολα θα μπορέσει να αντιληφθεί πώς κατέληξε να λέει τη χρονιά του θανάτου του σε κάποιον φίλο του: «δεν έχει απομείνει τίποτε άλλο εκτός από τη ζητιανιά». Είχε ωστόσο προηγηθεί η εκμηδένιση της πατρικής περιουσίας, η αποχώρηση του Μοντέστ Μουσόργκσκι από τον στρατό, ο διορισμός του στο δημόσιο που αποδείχτηκε τραγική επιλογή, η εγκατάλειψή του από τους φίλους και συνοδοιπόρους.

Σίγουρα ωστόσο το μεγάλο πρόβλημα στη ζωή του Μουσόργκσκι ήταν ο αλκοολισμός, κάτι που ξεκίνησε ως συνήθεια στα χρόνια της στρατιωτικής εκπαίδευσης και γιγαντώθηκε ήδη από τα 26 του χρόνια μετά το θάνατο της μητέρας του. Είναι γνωστό ότι το πάθος του οινοπνεύματος υπήρξε ένα κοινωνικό φαινόμενο στα χρόνια της Τσαρικής Ρωσίας. Πρόκειται για ένα κοινωνικό στερεότυπο που ακολουθούσε όσους ήθελαν να επιδείξουν μια στάση αντίστασης απέναντι στον Τσάρο και στους φορείς της εξουσίας του. Κατά κάποιο τρόπο η επαναστατική συμπεριφορά των πιο εμπνευσμένων ανθρώπων της εποχής υπέκρυπτε ένα στοιχείο αυτοκαταστροφής και άκρατου μηδενισμού. Ο Μουσόργκσκι συμβολίζει τον τραγικό ήρωα, την απογυμνωμένη μεγαλοφυία, τον επαναστάτη της τέχνης.

Ενδεικτικό το γεγονός ότι όπως και άλλοι από την ομάδα των «5» θεωρήθηκε «εξτρεμιστής» από τον Αυτοκράτορα και την Αυλή του. Γι' αυτό, ο Τσάρος Αλέξανδρος Γ΄ της Ρωσίας, διέγραψε την όπερα Μπορίς Γκοντουνόφ από τα έργα που περιλαμβάνονταν στην Αυτοκρατορική Όπερα, το 1888.