Κάραγατς: Βρίσκεται στην Ελλάδα, αλλά ανήκει στην Τουρκία

Στο μεγαλύτερο μέρος μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το σύνορο είναι ο ποταμός Έβρος, αντίθετα στο βόρειο τμήμα λίγο πιο πάνω από την Ορεστιάδα, το σύνορο είναι χερσαίο. Μια λωρίδα τουρκικού εδάφους εισέρχεται στην ελληνική επικράτεια, δυτικά του ποταμού Έβρου, απέναντι από την Αδριανούπολη και έχει συνολική έκταση 22,5 τ.χλμ. Μέσα σε αυτό το θύλακα βρίσκεται και η ομώνυμη πόλη Κάραγατς (Karagaac στα τουρκικά).

Με τη Συνθήκη των Σεβρών την 10η Αυγούστου, έρχεται η ειρήνη ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις Συμμαχικές Δυνάμεις μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου και διαμοιράζονται εδάφη. Μεταξύ άλλων παραχωρούνταν στην Ελλάδα τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος, η περιοχή της Σμύρνης, αλλά και η ανατολική Θράκη μέχρι τη γραμμή της Τσατάλτζας κοντά στην Κωνσταντινούπολη.

Ακολουθεί η Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 και η ελληνοτουρκική ανακωχή των Μουδανιών τον Οκτώβριο του 1922. Ο ποταμός Έβρος αποτέλεσε το φυσικό σύνορο μεταξύ των δυο χωρών, με την Αδριανούπολη να περνά σε τουρκικά χέρια και το Καραγάτς να παραμένει στην Ελλάδα. Ωστόσο, η ανακωχή των Μουδανιών προέβλεπε συμμαχική κατοχή του Καραγάτς προς αποφυγή προστριβών ελληνικού και τουρκικού στρατού. Ειδικά η Γαλλία υποστήριζε με ζήλο την ουδετερότητα της περιοχής, ενώ θεωρούσε αδύνατη την παραμονή του ελληνικού στρατού.

Επιδιώκουν να εκκενωθεί το Καραγάτς από τις Ελληνικές αρχές αλλά και τον Ελληνικό πληθυσμό και να αντικατασταθεί από Τούρκους. Το Νοέμβριο του 1922 οι τουρκικές δυνάμεις μπαίνουν στην Αδριανούπολη, ασκώντας ακόμη μεγαλύτερη πίεση στους Έλληνες σχετικά με το μέλλον του Καραγάτς. Ξεκινά ένα σκληρό διπλωματικό παιχνίδι διαπραγματεύσεων, όπου στο τραπέζι πέφτουν μετακινήσεις πληθυσμών αλλά κυρίως τα υπέρογκα χρέη της Ελλάδας λόγω πολεμικών επανορθώσεων (4 δις. χρυσά φράγκα). Η Ελλάδα όμως είναι μια χρεοκοπημένη χώρα τότε και δεν μπορεί να αποπληρώσει σε χρήμα. Ο Ελ. Βενιζέλος πιέζεται αφόρητα για το αν πρέπει να θυσιάσει το Καραγάτς, σαν αντάλλαγμα ώστε να αποφύγει την πληρωμή των πολεμικών επανορθώσεων, που ζητούσε η τουρκική πλευρά. Επιπλέον, υπάρχει η εκτίμηση πως το Καραγάτς, ήταν στρατηγικά ευάλωτο σε περίπτωση πολέμου. Αφενός αποτελούσε τμήμα της άμυνας της Αδριανούπολης, ενώ εκεί βρισκόταν και ο σιδηροδρομικός σταθμός της πόλης, γεγονός που άφηνε την πρωτεύουσα της Ανατολικής Θράκης, αποκομμένη από τη σιδηροδρομική γραμμή Σόφια–Κωνσταντινούπολη. Στις 26 Μαΐου 1923, οι Τούρκοι αποδέχονται την πρόταση του Βενιζέλου, η οποία προέβλεπε συμψηφισμό των πολεμικών επανορθώσεων με την παραχώρηση του Καραγάτς και του εδαφικού τριγώνου μεταξύ των ποταμών Έβρου-Άρδα στην Τουρκία, αλλά και την ταυτόχρονη μετακίνηση του Ελληνικού πληθυσμού που αριθμούσε τις 20.000 ψυχές προς τη σημερινή Ορεστιάδα.

Η τελευταία πράξη διαδραματίζεται στη Λωζάνη στις 23 Ιουλίου του 1923. Η εγκατάλειψη του Καραγάτς (Παλιά Ορεστιάδα) ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1923, ενώ στις 15 Σεπτεμβρίου παραδόθηκε η διοίκηση της πόλης στις τουρκικές αρχές. Η σημερινή Ορεστιάδα αποτελείται κατά βάση από πρόσφυγες που κατάγονταν από την Αδριανούπολη και το προάστιο του Καραγάτς. Σήμερα η συγκεκριμένη χερσαία περιοχή είναι κυριολεκτικά «φρούριο», με ειδικά οχυρωματικά έργα.