Ιλιάδα-Οδύσσεια: Σημειώσατε Χ!

Τα ομηρικά έπη είναι ασφαλώς η «αρχή του παντός» όσον αφορά την αφηγηματική του δυτικού πολιτισμού. Χωρίς τα έργα του Ομήρου θα μας έλειπε κάτι θεμελιώδες για να συνεχίσουμε να διηγούμαστε ιστορίες. Θα έπρεπε να επινοήσουμε τα πολύτιμα εργαλεία, τα οποία μας προσέφερε τόσο γενναιόδωρα ο μέγας ραψωδός: Αφηγηματικές τεχνικές, γλωσσικά σχήματα, ποιητικός ρυθμός και πόσα άλλα… Παράξενο αλλά από την εποχή του Ομήρου μέχρι σήμερα ελάχιστα πράγματα προσθέσαμε στο άρμα της λογοτεχνίας.

Όσον αφορά τα δύο έπη, η Οδύσσεια είχε ανέκαθεν την πρωτοκαθεδρία ως έργο ωριμότητας ενός απαράμιλλου ποιητή και παραμυθά. Αν δεν το προτιμούσαν οι διανοούμενοι ο Τζόις δεν θα έγραφε τον δικό του Οδυσσέα με ορμητήριο το Δουβλίνο. Θα επέλεγε ίσως ένα στιβαρό Ιρλανδό αντάρτη και θα τον βάφτιζε Αχιλλέα, δίνοντάς μας τη δική του εκδοχή για το Ομηρικό σύμπαν.

Οι φιλολογικοί κύκλοι έχουν ήδη εντοπίσει τις θεμελιώδεις διαφορές ανάμεσα στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια. Η δραματική πυκνότητα της πρώτης σε σχέση με τον ευφάνταστο στοχαστικό ύφος της δεύτερης δίνει από τη μια το στίγμα της ρωμαλέας αφηγηματικής νιότης και από την άλλη το άρωμα της μυθοπλαστικής σοφίας. Λίγοι στέκονται στο καφκική γοητεία της Ιλιάδας όπου περιγράφεται μια πόλη που δεν πέφτει ποτέ σ’ ένα κύκλο υποδειγματικών περιγραφών.

Οι περιγραφές αυτές ωστόσο εμπίπτουν πιθανότατα σε μια βαθύτερη πρόθεση ειρωνείας – οι μελετητές την έχουν ήδη επισημάνει ως επική ειρωνεία. Η Ιλιάδα μάλλον δεν είναι τόσο αφελώς επική. Ο νους που την συνθέτει έχει σύμφωνα με πολλούς μια υπονομευτική διάθεση απέναντι στην ακμάζουσα βασιλεία της εποχής την οποία λοιδορεί εμμέσως πλην σαφώς δια μέσου των βασιλικών ανδραγαθημάτων. Υπ ‘ αυτή την έννοια λοιπόν προετοιμάζει το έδαφος για το παραμύθι της Οδύσσειας, παραμύθι μαγικού ρεαλισμού. Θα ήταν προτιμότερο να δούμε από την αρχή την Ιλιάδα, το παραγνωρισμένο αυτό αριστούργημα. Έτσι θα δούμε με καινούργια μάτια τον κόσμο που μας περιβάλλει και που φαίνεται να αλλάζει συνεχώς αλλά στην ουσία μένει πάντα ο ίδιος.