«Ο χορός της προδοσίας» Όταν η Ιστορία καλείται σε απολογία

Η αποστολή της λογοτεχνίας σε αυτό τον σαχλό κόσμο, όπου οι άνθρωποι καταναλώνουν φτηνά είδωλα και φευγαλέα θεάματα, είναι πρωτίστως να συγκινήσει. Και ας μη γελιόμαστε, δεν μπορεί να συγκινήσει παρά μόνο με την ποίηση. Γι αυτό και τα καλά μυθιστορήματα, αυτά που αφήνουν κάτι στην ψυχή μας, όταν έχουν από καιρό διαβαστεί, επιτρέπουν να κυλήσει μέσα τους λίγο από το αίμα των ποιητών.

«Ο χορός της προδοσίας» του Ματίας Ενάρ μυθιστόρημα γαλβανισμένο με πολλές ποιητικές στρώσεις είναι ένα κείμενο που αντιπαρατίθεται στη Μεγάλη Ιστορία. Διχοτομημένο από ένα νοερό αφηγηματικό τείχος χωρίζει τον κόσμο των γεγονότων σε δύο επικράτειες. Και στις δύο η Ιστορία απομυθοποιείται. Ένας απροσδιόριστος πόλεμος που ξεκινά, όπως όλοι οι πόλεμοι, με βαρύγδουπες εξαγγελλίες και καταλήγει σε σφαγείο με ανώνυμους πρωταγωνιστές, αποτυπώνεται στο πρόσωπο ενός λιποτάκτη που περιπλανιέται στα βουνά και στα λαγκάδια αναζητώντας την έξοδο από τα σύνορα, σύνορα μυθιστορηματικά όσο και πραγματικά. Μια γυναίκα που θα μπορούσε να είναι απλά το θύμα του και ένας μονόφθαλμος γάιδαρος ακολουθούν περίπου τα χνάρια του. Ο Ενάρ πλουτίζει το τοπίο που προσδιορίζεται ως μια μεσογειακή μακία με αναπάντεχες μεταφορές. Η φύση παραμένει ακαταμάχητα όμορφη μέσα σ' αυτή την τραγική γύμνια, κι αυτό από μόνο του είναι ένα δίδαγμα.

Από την άλλη πλευρά του μύθου, σε μια ημερομηνία σημαδιακή για την νεωτερικότητα μέσα στην οποία ζούμε, 11 Σεπτεμβρίου 2001, κάποιοι επιλέγουν να τιμήσουν ένα ιδιοφυή μαθηματικό στο πλαίσιο ενός συμποσίου που λαμβάνει χώρα σε κρουαζιερόπλοιο στα περίχωρα του Βερολίνου. Ο Πολ Χόιντεμπερ είναι ένας ορκισμένος αντιφασίστας που αντιστάθηκε όσο λίγοι στην αιμοσταγή Ιστορία του εικοστού αιώνα εμμένοντας μέχρι τέλους σε ό,τι μπορεί να συμβόλιζε η ανατολική πλευρά του τείχους του Βερολίνου, ακόμα κι όταν το τείχος δεν υπήρχε πια. Είναι όμως και ένας ποιητής της Άλγεβρας, εραστής των αριθμών που διατυμπανίζει πως τα μαθηματικά είναι το άλλο όνομα της ελπίδας. Δίπλα του η Μάγια, φιγούρα αντιηρωική, σχεδόν άπιαστη, βγαλμένη από την εποποιία του Κουτσού, δίνει μια παράξενη γοητεία στην διήγηση. Ανάμεσα σε αυτούς τους δύο ανθρώπους μέσα από τους οποίους μιλά η ίδια η Ευρωπαϊκή Ιστορία, ο Ενάρ επιλέγει να θέσει την αφηγήτριά του, την κόρη τους, την Ιρίνα Χόιντεμπερ. Στην Ιρίνα καταλήγουν οι εξομολογήσεις παράλληλων πρωταγωνιστών που ανατρέπουν ή επανακαθορίζουν από κεφάλαιο σε κεφάλαιο τους γονείς της. Κι αυτοί με τη σειρά τους γίνονται το πρόσωπο της ίδιας της Ιστορίας που μας αφορά όλους λιγότερο ή περισσότερο.

Η διάρθρωση της αφήγησης του Ενάρ παραπέμπει στο αριστούργημα του Στσεπάνοβιτς «Στόμα γεμάτο χώμα». Κι αφού δεν είναι σαφές τι ενώνει τους δύο κόσμους του Ενάρ θα πρέπει να δεχτούμε ως συνδετικό κρίκο το πεπρωμένο του αιώνα. Χωρίς να περιλαμβάνει τα πάντα μέσα στο μυθιστόρημά του, ο Γάλλος συγγραφέας μάς προσφέρει μια θαυμαστή εποπτεία όσων έζησε αυτός ο κόσμος στον εικοστό αιώνα. Στη ζυγαριά του μύθου από τη μια βαραίνει η ελπίδα, οι ιδεολογίες, το όραμα και ο ηρωισμός και από την άλλη η απογοήτευση, η κατάρρευση, η βία και ο όλεθρος, η προδοσία. Είναι ωστόσο θαυμαστή η ισορροπία που μένει ως τελευταία εντύπωση σ' ένα μυθιστόρημα που σου δίνει την εντύπωση πως θα αρχίσει να γράφεται μετά την τελευταία λέξη του.

Η συνεισφορά της Χαράς Σκιαδέλλη στην απόλαυση του κειμένου είναι θεμελιακή. Χάρη στη δεξιοτεχνία της, ένα τόσο απαιτητικό κείμενο μεταφέρεται με όλους τους ποιητικούς χυμούς και την γλωσσική ευστροφία του στα ελληνικά.