Αισθηματική Αγωγή: Το μυθιστόρημα του Φλομπέρ με το οποίο η λογοτεχνία άλλαξε σελίδα

«Υπάρχει μια περίοδος πριν από τον Φλομπέρ και μία μετά από αυτόν» αναφέρει ο Τζέιμς Γουντ στο δοκίμιό του «Πώς δουλεύει η λογοτεχνία» (εκδόσεις Αντίποδες - μετάφραση, Κώστας Σπαθαράκη) και χρίζει τον Φρεντερίκ Μορώ, πρωταγωνιστή της Αισθηματικής Αγωγής (εκδόσεις Μεταίχμιο - μετάφραση Αριστέα Κομνηνέλλη) ως τον πρώτο ήρωα της μυθιστορηματικής νεωτερικότητας.

Σε όλο τον δέκατο ένατο αιώνα η λογοτεχνία προσπάθησε να θεμελιώσει μια ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας, εμβαθύνοντας ωστόσο με κάθε τρόπο όχι μόνο στην ανθρώπινη ψυχή αλλά και στις ανθρώπινες σχέσεις, σχολιάζοντας και ερμηνεύοντας παράλληλα την επιρροή της Ιστορίας, της τέχνης και της πολιτικής στην καθημερινότητα. Όσα κατάφεραν ο Ντεφόε, ο Μπαλζάκ και η Όστιν φαντάζουν σήμερα μια παρωχημένη περίοδος αφηγήσεων, στην ουσία όμως βοήθησαν στη βαθύτερη κατανόηση της ίδιας της ζωής.

Σε κάθε περίπτωση, η έκδοση της Αφηγηματικής Αγωγής αναγγέλλει την αποχώρηση του «παντογνώστη αφηγητή», του Μεγάλου Ιεροεξεταστή από τις σελίδες του μυθιστορήματος. Οι μεγάλες αφηγήσεις δεν χρειάζεται πια να αναπαριστούν την πραγματικότητα, αρκεί μόνο να συλλαμβάνουν την αντανάκλασή της στη συνείδηση ενός απροκατάληπτου παρατηρητή.

Όταν το 1884 ο Χένρι Τζέιμς δημοσιεύει το δοκίμιό του «Η τέχνη της μυθοπλασίας» (εκδόσεις Άγρα, μετάφραση Κώστας Παπαδόπουλος) επιχειρεί μια ανακεφαλαίωση της κληρονομιάς που αφήνει πίσω του ο Φλομπέρ και τους νεωτερικούς τρόπους με τους οποίους το μυθιστόρημα θα επιχειρήσει στο εξής να παραγάγει την ψευδαίσθηση της πραγματικότητας.

Εάν θα έπρεπε κανείς να προτάξει ένα μότο στην Ασιθηματική αγωγή, δεν θα έβρισκε κάτι καταλληλότερο από αυτό που διατύπωσε ο Γουντ σε σχέση με το αρχετυπικό μυθιστόρημα του Φλομπέρ. «Ο συγγραφέας στο έργο του πρέπει να είναι όπως ο Θεός στο σύμπαν, πανταχού παρών και πουθενά ορατός».

Ανάμεσα σε όσες καινοτομίες εισήγαγε ο Φλομπέρ αυτή ίσως είναι η πιο ουσιαστική, η πολυτιμότερη θα λέγαμε, για την απόσταση που πρέπει να τηρεί ο συγγραφέας ή αλλιώς για την ένταση της συγγραφικής παρουσίας μέσα σ' ένα μυθιστόρημα.