«Το κήρυγμα της φωτιάς» και η σκιά του Δάντη στην «Έρημη χώρα» του Τ.Σ. Έλιοτ

Το «Κήρυγμα της φωτιάς» είναι μόνο ένα επεισόδιο από την «Έρημη Χώρα» του Τ.Σ. Έλιοτ και διαβάζοντάς το κανείς νομίζει πως πέφτει μέσα στις σελίδες του Τζοϋσικού «Οδυσσέα». Ο μοντερνισμός δεν ήταν απλά ένα κίνημα αλλά ένας λογοτεχνικός συνεταιρισμός για εξεγερμένους από τον οποίο οι δημιουργοί δανείζονταν παρόμοια υλικά, μανιέρες, γλώσσα, αφήγηση. Τα μοντερνιστικά όρια, και ας μην το παραδεχόταν αυτό ο Έλιοτ, ήταν θολά και απροσδιόριστα, η ποίηση ανακατευόταν με τον πεζό λόγο και όλα αποκτούσαν ένα ρυθμό πέρα από μέτρα και ομοιοκαταληξίες. Είναι στιγμές που νομίζεις ότι ο Τζόυς γίνεται ποιητής και ο Έλιοτ πεζογράφος, κανείς δεν παίζει ένα και μόνο ρόλο.

Από την άλλη ο ενεργός ρόλος του Πάουντ στην τελική επιμέλεια της «Έρημης Χώρας» παραπέμπει στην τέχνη των Cantos και στον Δάντη, σε αυτό τον υπέροχο ποιητή, που έδωσε στην ποίηση νέες διαστάσεις, νέες πιθανότητες, νέα πεδία και ασφαλώς νέα διευρυμένα σύνορα. Η δυστοπία της «Έρημης Χώρας» έλκει την καταγωγή της από την Δαντική Κόλαση, δαιμονοποιώντας την αμαρτία και τοποθετώντας την σε αυστηρές χριστιανικές βάσεις. Ο Έλιοτ ήταν γνωστός για τον πουριτανισμό και τις συντηρητικές του ιδέες στις οποίες είχε αναφερθεί και ο Τζορτζ Όργουελ, παραδεχόμενος βέβαια τη βαρύνουσα αξία του ποιητή.

Η «Έρημη Χώρα» είναι ένας τόπος εγκατάλειψης και κολασμού για τον οποίο ευθύνεται η αμαρτωλή φύση του ανθρώπου με την θρησκευτική έννοια του όρου. Είναι απίστευτη η αντίφαση που δημιουργεί από τη μια το αισθητικό ύψος της ποίησης του Έλιοτ και από την άλλη οι ηθικές και πολιτικές αγκυλώσεις του. Επιβεβαιώνεται για μια ακόμα φορά πως πρέπει κανείς να προσεγγίζει χωρίς προκαταλήψεις τα μεγάλα έργα έχοντας κατά νου ότι η υψηλή τέχνη είναι πρωτίστως υπόθεση αισθητικής και όχι ηθικής φύσεως. Ο Δάντης βέβαια στην Θεία Κωμωδία αποδεικνύεται πιο επιεικής απέναντι στην ανθρώπινη φύση, δεν είναι ο ποιητής κατήγορος, είναι ο περιηγητής στον τόπο του μαρτυρίου, διακατέχεται από περιέργεια και όχι από χαιρεκακία, αποδεικνύεται αλληλέγγυος και όχι καταγγελτικός, με μια διάθεση να σατιρίσει τη θεία βούληση που καταδικάζει τα ανθρώπινα αμαρτήματα. Στην «Έρημη Χώρα», αντίθετα, και ειδικά στο «Κήρυγμα της Φωτιάς», μόνο ο Τειρεσίας, το ανδρογύναιο, απαλύνει κάπως το τιμωρητικό πάθος του ποιητή.

Η «Έρημη Χώρα» βρίσκεται, εκτός των άλλων, και στο μεταφραστικό έργο του Γιώργου Σεφέρη. Πολλοί αντλούν αφορμή από αυτό το μετάφρασμα για να κολλήσουν τη «ρετσινιά» στον ποιητή ότι στα δικά του ποιήματα αντέγραψε απλά τον Έλιοτ στη γλώσσα μας. Πρόκειται βέβαια για αυτούς που δεν έχουν εντρυφήσει στο έργο του Έλληνα νομπελίστα και γι αυτό αγνοούν τη δραματική ένταση και τη διαφορά ύφους που διακρίνει τους δύο ποιητές. Αν πρέπει οπωσδήποτε να συσχετίσουμε τον Σεφέρη με κάποιο ποιητή θα έλεγα πως στέκεται πιο κοντά σε έναν άλλο μεγάλο Ευρωπαίο ποιητή, τον Πολ Βαλερύ.