Κάτω τα χέρια από το μυθιστόρημα, ρε!

Κανένας σοβαρός μυθιστοριογράφος δεν είπε ποτέ κακή κουβέντα για την ποίηση. Τώρα γιατί κάποιοι μεγάλοι ποιητές καταφέρονται εναντίον του μυθιστορήματος και το αναθεματίζουν, αυτό δεν εξηγείται.

Ο Πολ Βαλερύ είναι αναμφισβήτητα ένας μεγάλος ποιητής αλλά κι ένας δεδηλωμένος μυθιστοριομάχος και δεν είναι ο μόνος μεγάλος ποιητής που περιφρονεί το μυθιστόρημα. Κι ο Τ.Σ.Έλιοτ τα ίδια έλεγε. Αλλά ας μείνουμε στον Βαλερύ που δεν άντεχε τα μυθιστορήματα και έλεγε ότι δεν ήταν φτιαγμένος για αυτά, διότι, οι σπουδαίες τους σκηνές, οι θυμοί, τα πάθη και οι τραγικές στιγμές, κάθε άλλο παρά ενθουσιασμό μου προκαλούν, αντιθέτως, τα εισπράττω ως άθλιες εκρήξεις, υποτυπώδεις καταστάσεις όπου αφήνονται αχαλίνωτες όλες οι ανάγκες, με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να απλουστεύεται μέχρι βλακείας.

Υποτίθεται πως αυτή η δήλωση έκανε κάποτε τον γύρο της Γαλλίας και συζητήθηκε πολύ. Δεν ξέρω σε ποια μυθιστορήματα αναφέρεται ο Βαλερύ αλλά έχω την εντύπωση ότι τα βάζει όλα σε ένα τσουβάλι. Αντιστρέφοντας το αίσθημα απέχθειας θα έλεγε κι ένας πεζογράφος, και θα είχε απόλυτα δίκιο, ότι ένα μεγάλο μέρος της ποίησης είναι σαχλαμάρες ανακατεμένες με μεγάλη δόση ψευτοδιανόησης και φανφαρονισμού. Εκείνο όμως που προξενεί εντύπωση είναι η αδαημοσύνη του Βαλερύ που δεν είναι σε θέση να διαχωρίσει την ήρα από το στάρι. Όλα αυτά που περιγράφει στην καταδικαστική του δήλωση ισχύουν για τα φτηνά μυθιστορήματα που κυκλοφορούν σε κάθε εποχή. Τέτοια μυθιστορήματα διάβαζε ο Βαλερύ; Εκτός αν το μόνο που αναζητά ένας ποιητής στην πεζογραφία είναι ποίηση, κάτι που δεν αρκεί για να γραφτεί ένα καλό μυθιστόρημα.

Μιλά για πάθη και τραγικές στιγμές που συμπεριλαμβάνονται στη μυθιστορηματική πλοκή σαν να είναι κάτι ανήκουστο λες και η πραγματικότητα εγκαταβιώνει στους υπερβατικούς στίχους ενός ποιητή, κι όλα τα άλλα είναι όνειρο από το οποίο μια μέρα θα ξυπνήσουμε. Και τι θα πει υποτυπώδεις καταστάσεις κι ότι ο άνθρωπος απλουστεύεται μέχρι βλακείας; Όλοι οι άνθρωποι δεν είναι ποιητικές μεγαλοφυΐες. Στην πλειονότητά τους είναι απλοϊκά πλάσματα. Συνεπώς δεν απλουστεύονται από το μυθιστόρημα.

Ακούω να λένε ότι στα επαναστατικά βιβλία όπως ο Οδυσσέας, ο Τρίστραμ Σάντι, ο Δον Κιχώτης και ο Μόμπι Ντικ, η πλοκή συνοψίζεται σε τρεις αράδες. Με συγχωρείτε αλλά η πλοκή όλων των μυθιστορημάτων χωρά σε τρεις αράδες. Η τέχνη του μυθιστορήματος είναι ότι αυτές οι τρεις αράδες γίνονται αίφνης 300, 600 ή 1000 σελίδες. Επίσης όλα τα μεγάλα μυθιστορήματα είναι επαναστατικά. Επανάσταση στη λογοτεχνία σήμαναν και η ταπεινή και καταφρονημένη Εξαδέλφη Μπέτυ, η Άννα Καρένινα, η Μαντάμ Μποβαρύ, οι Αδερφοί Καραμάζοφ, τα Ανεμοδαρμένα Ύψη. Η λογοτεχνία δεν είναι μόνο μια ιστορία ύφους, για ένα λόγο παραπάνω, γιατί το ύφος το δημιουργούν οι ιδέες και όχι οι λέξεις. Και αν η λογοτεχνία ήταν μόνο ο Τζόις, ο Θερβάντες και ο Μέλβιλ, θα ήταν ένα μικρό και πεπερασμένο σύμπαν για το οποίο θα είχαμε πάψει να μιλάμε από χρόνια.

Θα συμφωνήσω με τον Μπολάνιο όταν λέει ότι ανάμεσα στους συγγραφείς θα συναντήσεις πολλούς βλάκες αλλά θα συμφωνήσω και με τον Ενρίκε Βίλα Μάτας ότι και ο κόσμος της ποίησης κατακλύζεται από βλάκες και μάλιστα πολλοί από αυτούς είναι και μεγάλοι ποιητές. Όπως πολύ σωστά έλεγε ο Όντεν, από όλους τους ποιητές το πιο εξευγενισμένο αισθητήριο είχε ο Άλφρεντ Τένυσον, ο οποίος όμως ήταν και μεγαλύτερος βλάκας από όλους.