Δέκα αναγνώσεις του Σεφέρη - Ανάγνωση 2η

Φαίνεται παράδοξο αλλά οι θεωρητικοί της λογοτεχνίας, οι κοινώς ονομαζόμενοι «μεγάλοι αναγνώστες» σχεδόν ποτέ δεν προσφεύγουν στο πρωτότυπο κείμενο ενός ποιητή ή ενός πεζογράφου, το οποίο σκοπεύουν να θέσουν κάτω από το μικροσκόπιο της κριτικής τους. Συμβουλεύονται συνήθως αποσπάσματα σχολιασμένα μάλιστα από άλλους θεωρητικούς, οι οποίοι, με τη σειρά τους, δεν έχουν ίσως μια άμεση και συνολική αίσθηση του συγκεκριμένου δημιουργού. Έτσι, και επειδή η λογοτεχνική θεωρία θα πρέπει να αρθρώνει ένα λόγο σύνθετο γεμάτο νεολογισμούς, το επιστημονικό ιδίωμα της κάθε συντεχνίας, οι «μεσάζοντες» αυτοί της ανάγνωσης συχνά συσκοτίζουν ακόμα περισσότερο παρά φωτίζουν το έργο ενός σημαντικού ποιητή ή πεζογράφου.

Η περίπτωση Σεφέρη δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Σε μια οποιαδήποτε ανάγνωση του έργου του, θα συναντήσει κανείς τον Πολιτικό Σεφέρη, τον Σεφέρη διπλωμάτη, τον Σεφερικό κύκλο που τον περιβάλλει, την ιδεολογική του αντιπαλότητα με την Αριστερά, τις αγγλόφιλες διαθέσεις του, τον συντηρητισμό του και κάπου στο βάθος των σελίδων, το εμπόδιο της ακατανοησίας του.

Αποτελεί ευσεβή πόθο η άποψη ότι «ο πνευματικός άνθρωπος που θα κρίνει τον δημιουργό, αν και πάντα πλαισιωμένο μέσα στον ιστορικό χρόνο, θα τον κρίνει μονάχα αισθητικά και όχι ιστορικά...» Κανείς δεν ακολουθεί μια τέτοια ντιρεκτίβα. Ίσως γιατί όλοι φοβούνται ότι αν αφαιρέσεις το κέλυφος του ιστορικού χρόνου από ένα δημιουργό, χάνεις ένα μεγάλο μέρος της αλήθειας που τον αφορά. Κι αυτό εν μέρει είναι ορθό αλλά και δεν είναι.

Αμφιβάλλω αν ένας από όσους κάλυψαν τον Σεφέρη με το μαγνάδι μιας απρόσωπης κριτικής, έχει βυθιστεί στα ποιήματά του με τον τρόπο που θα το έκανε ο απλός αναγνώστης. Οι περισσότεροι θεωρητικοί τον διαβάζουν σε συνδυασμό με τις Δοκιμές του ή τα ημερολόγιά του, κι αυτό το κάνουν συνήθως αποσπασματικά. Έτσι κι αλλιώς η ποίηση ενός μεγάλου δημιουργού δεν διαβάζεται κάθετα. Άπαξ κι ένας δημιουργός καταφέρει να σε αιχμαλωτίσει σε μια διά βίου ομηρία, τον επισκέπτεσαι συχνά πυκνά, η ποίησή του έρχεται και σε βρίσκει σε ανύποπτη στιγμή. Υπάρχει, δηλαδή, και ένας συναισθηματικός δεσμός ποιητή και αναγνώστη, που πολύ φοβάμαι ότι αγνοούν οι κριτικοί μέσα στην παντοδυναμία της κρίσης τους.

Αν συνέβαινε διαφορετικά, θα είχαμε ακούσει από τα χείλη της θεωρητικής κοινότητας πόσο ανθρώπινος, πόσο απλός και απύθμενα στοχαστικός είναι ο ποιητής της Άρνησης. Πέρα από τις ιστορικές και πολιτικές συντεταγμένες της τέχνης του υπάρχει η αλήθεια του στίχου, για την οποία κανείς δεν δικαιούται να αμφιβάλλει. Αλλά για να φτάσει κανείς σε αυτό το σημείο πρέπει να πιστέψει σε αυτό που λέει ο ίδιος ο Σεφέρης: «Η τέχνη είναι μια απέραντη αλληλεγγύη».