Ο «νονός» του σουρεαλισμού και ο αόρατος αρχηγός

Ο Σαγκάλ, αυτός ο θορυβοποιός των χρωμάτων είχε πει κάποτε: «Όλα μπορούν να αλλάξουν στον αχρείο κόσμο μας εκτός από την καρδιά, την αγάπη του ανθρώπου και την επιθυμία του να εξοικειωθεί με το Θεό».

Η μεταφυσική αυτής της φράσης μας πηγαίνει απευθείας σ' ένα από τα σημαντικότερα κινήματα του εικοστού αιώνα, που το όνομά του το οφείλει στον Γκιγιόμ Απολινέρ. Ο πολυπράγμων αυτός άνθρωπος του πνεύματος και της τέχνης όρισε με ένα φαντασμαγορικό τρόπο το φιλόδοξο θεατρικό του έργο «Οι μαστοί του Τειρεσία». Το χαρακτήρισε σουρεαλιστικό δράμα σε δύο πράξεις.

Όταν το 1919 ο Μπρετόν και ο Σουπό εξέδωσαν ένα περιοδικό με τον τίτλο Λογοτεχνία υιοθέτησαν τη λέξη σουρεαλισμός για να ορίσουν μια νέα πειραματική μέθοδο αυτόματης γραφής. Ο Μπρετόν γνώριζε ήδη τις νέες θεωρίες της ψυχανάλυσης και πίστευε στη συμβολική φαντασία ως τρόπο απελευθέρωσης διά μέσου των ονείρων. Ο σουρεαλισμός ξεκίνησε ως λογοτεχνική επανάσταση αλλά σύντομα εξαπλώθηκε σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της ανθρώπινης δημιουργίας.

Ο Σουρεαλισμός παρέμεινε πάντοτε ένα ακτιβιστικό και αταξινόμητο βήμα στην τέχνη και στα γράμματα αλλά είχε το πλεονέκτημα σε σχέση, για παράδειγμα, με τον Ντανταϊσμό να καθοδηγείται από μια συγκροτημένη προσωπικότητα όπως ο Αντρέ Μπρετόν. Ο Μπρετόν αρνήθηκε μετά βδελυγμίας τον αρχηγικό ρόλο αλλά με το κύρος και τη νηφαλιότητά του οδήγησε με ασφάλεια τη μοντέρνα τέχνη από τον Ντανταϊσμό στο Σουρεαλισμό. Είναι ο διάσημος «άγνωστος στρατιώτης» της μοντέρνας τέχνης.