Ιώδιο, το ξεχασμένο αμέταλλο

Ο θυρεοειδής έχει την ικανότητα να το προσλαμβάνει από την κυκλοφορία, να το αποθηκεύει, να το χρησιμοποιεί για την παραγωγή θυρεοειδικών ορμονών και να το αποδίδει στην κυκλοφορία όταν χρειάζεται. Εκτός από τον θυρεοειδή αδένα αποθηκεύεται στα επινεφρίδια, στον θύμο αδένα, στους μαστούς και στον εγκέφαλο.

Το ιώδιο χρησιμοποιείται από όλους τους ιστούς και τα όργανα του σώματος. Οι θυρεοειδικές ορμόνες δρουν σε ειδικούς υποδοχείς στην επιφάνεια της κυτταρικής μεμβράνης ή μέσα στο κύτταρο, στα μιτοχόνδρια όπου γίνεται η παραγωγή ενέργειας. Τα όργανα δράσης τους είναι οι μύες, το ήπαρ, ο εγκέφαλος, κ.ά. Είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη του εγκεφάλου γι’ αυτό τον λόγο όταν τα παιδιά κατά την περίοδο ανάπτυξης έχουν έλλειψη ιωδίου εμφανίζουν μόνιμες εγκεφαλικές βλάβες που δεν διορθώνονται με τη χορήγηση θυρεοειδικών ορμονών και ιωδίου.

Το ιώδιο δε συντίθεται από το σώμα γι’ αυτό πρέπει να προσλαμβάνεται μέσω των τροφών. Τροφές πλούσιες σε ιώδιο είναι το γιαούρτι, το γάλα, το τυρί, τα αυγά, τα ψάρια, τα οστρακοειδή, τα φύκια καθώς και το ιωδιούχο επιτραπέζιο αλάτι. Ένα γραμμάριο ιωδιούχου άλατος περιέχει 77 μικρογραμμάρια ιωδίου. Οι πολυβιταμίνες επίσης περιέχουν 150 μικρογραμμάρια ιωδίου. Τα γαλακτοκομικά είναι η κύρια πηγή πρόσληψης ιωδίου αλλά η περιεκτικότητά τους ποικίλλει ανάλογα με τις εποχές του έτους. Η ανεπαρκής πρόσληψή του σχετίζεται με υποθυρεοειδισμό.

Επειδή οι θυρεοειδικές ορμόνες καθορίζουν τον μεταβολισμό και την παραγωγή ενέργειας οι αθλητές με έλλειψη ιωδίου παραπονούνται για εύκολη κόπωση, μειωμένη απόδοση και αδυναμία απώλειας βάρους. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη η ανεπάρκεια του ιωδίου έχει αυξηθεί στο τετραπλάσιο τα τελευταία σαράντα χρόνια και 75% των ενηλίκων μπορεί να μη λαμβάνουν επαρκείς ποσότητες. Ορισμένα μέταλλα μπλοκάρουν τη λειτουργία του. Το φθόριο που βρίσκεται στο νερό και το βρώμιο που βρίσκεται στα φυτοφάρμακα και στα αναψυκτικά ανταγωνίζονται τη λειτουργία του.

Οι ημερήσιες ανάγκες αντιστοιχούν σε 150 μικρογραμμάρια τα οποία προσλαμβάνονται εύκολα από τις τροφές, ενώ στις εγκυμονούσες, λόγω των αυξημένων αναγκών, αυξάνονται σε 250 μικρογραμμάρια. Η ανώτερη επιτρεπόμενη δόση είναι άγνωστη και ποικίλλει μεταξύ των ατόμων. Πάντως, η πρόσληψη μέχρι 1mg την ημέρα είναι καλώς ανεκτή. Η ανεκτικότητα στο ιώδιο διαφέρει και πολλά άτομα μπορούν να προσλαμβάνουν μεγάλες ποσότητες χωρίς να εκδηλώνουν παρενέργειες εκτός εάν πάσχουν από αυτοάνοσα νοσήματα του θυρεοειδούς.

Η αυξημένη πρόσληψη ιωδίου σχετίζεται με υπερθυρεοειδισμό. Η κύρια οδός αποβολής του είναι τα ούρα όπου αποβάλλεται σε ποσότητα 100 μικρογραμμαρίων ανά λίτρο, ενώ στον ιδρώτα αποβάλλεται σε ποσότητα 35 μικρογραμμαρίων ανά λίτρο. Ένας αθλητής που χάνει κατά την προπόνηση 3-4 λίτρα ιδρώτα ανά 24ωρο υπολογίζεται ότι χάνει περίπου 150 μικρογραμμάρια ιωδίου, την ποσότητα δηλαδή που αντιστοιχεί στις ημερήσιες ανάγκες του οργανισμού. Αν προστεθεί σε αυτό και η απώλεια που αντιστοιχεί σε 1,5 λίτρο ούρων, δηλαδή 150 μικρογραμμάρια, είναι σαφές ότι δημιουργείται ένα έλλειμα ιωδίου 150 μικρογραμμαρίων.

Έχει υπολογιστεί ότι σε περίοδο αυξημένης φυσικής δραστηριότητας με υψηλή θερμοκρασία και υγρασία για χρονικό διάστημα 10 εβδομάδων η απώλεια του ιωδίου μπορεί να ανέρχεται σε 5mg (70 μικρογραμμάρια ανά ημέρα). Σε αυτές τις περιπτώσεις που η απώλεια του ιωδίου είναι πάνω από 50% η χορήγηση σκευασμάτων ιωδίου ίσως έχει κάποιο νόημα, ιδιαίτερα σε άτομα που ιδρώνουν πολύ (heavy sweaters).

Αθλητές που εκτελούν παρατεταμένη άσκηση υψηλής έντασης σε θερμό και υγρό περιβάλλον υφίστανται σημαντική μείωση των αποθεμάτων του ιωδίου του θυρεοειδούς, με συνέπεια την αναστολή της σύνθεσης των ορμονών του θυρεοειδούς και διαταραχή του μεταβολισμού και της παραγωγής ενέργειας από τους μύες. Ακόμη και χωρίς άσκηση άτομα που εκτίθενται σε θερμό περιβάλλον με υψηλό ποσοστό υγρασίας χάνουν περισσότερο ιώδιο από τον ιδρώτα σε σχέση με άτομα που εκτίθενται σε ηπιότερες συνθήκες.

Δρόσος Βενετούλης
Πνευμονολόγος, τ. Δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά