Το φάντασμα της φτωχοποίησης 

Μέσα στο απίστευτο κλίμα χάους που έχει δημιουργήσει η πανδημία, οι άνθρωποι αδιαφορούν για οτιδήποτε, με εξαίρεση τα σχετικά με την επιβίωσή τους από τη λαίλαπα του Covid-19.

Την κατάσταση επιτείνουν και τα ΜΜΕ, που δεν παρέχουν καμία άλλη πληροφόρηση, εκτός από τα τεκταινόμενα της πανδημίας και μάλιστα σε συνεχή ροή, έως την τελική εξάντληση των θεατών και των ακροατών.

Πένθιμες προειδοποιήσεις

Η γενική αδιαφορία δεν συνεπάγεται ότι δεν υπάρχουν κάποιοι, οι οποίοι απασχολούνται με πραγματικούς ορατούς κινδύνους, περισσότερο απειλητικούς από τον Covid-19, προσπαθώντας να αφυπνίσουν ολόκληρη την ανθρωπότητα για αόρατα, αλλά και επερχόμενα φρικτά δεινά. Στο πλαίσιο αυτό το Βασιλικό Κολέγιο του Λονδίνου (King’s College) και το Εθνικό Πανεπιστήμιο Αυστραλίας (Australian National University), ύστερα από εξονυχιστικές έρευνες και μελέτες, καταλήγουν σε σειρά θλιβερών ευρημάτων.

Το πρώτο και σημαντικότερο επικεντρώνεται στο γεγονός ότι η πανδημία θα επιταχύνει απότομα τη φτωχοποίηση, εξωθώντας στην ανέχεια 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους, το 16% του πληθυσμού του πλανήτη. Το ολέθριο δεδομένο απαιτεί κατεπείγουσες συντονισμένες ενέργειες σε διεθνές επίπεδο, ώστε να αποφευχθεί σειρά αλυσιδωτών και ανεξέλεγκτων κρίσεων, που σε τουλάχιστον μεσοπρόθεσμο ορίζοντα θα ανατρέψουν τις διεθνείς ισορροπίες.

Η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank) ορίζει το όριο ανέχειας σε 1,90, 3,20 και 5,50 δολάρια ανά ημέρα και ανάλογα με τη γεωγραφική ζώνη και μάλιστα είχε ήδη προβλέψει τη γενίκευση αυτή, λόγω της επικείμενης χρηματοοικονομικής κρίσης. Η πανδημία αποτέλεσε απλώς τη θρυαλλίδα για την απότομη επιτάχυνσή της.

ΑΡΙΘΜΟΙ ΘΥΜΑΤΩΝ ΑΚΡΑΙΑ ΑΝΕΧΕΙΑ (ΟΡΙΟ 1,90 ΔΟΛ.) ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΘΥΜΑΤΑ

ΜΕΙΩΣΗ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΩΝ (%) ΜΕΙΩΣΗ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΩΝ (%)

ΣΩΡΕΥΤΙΚΟ (ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ) ΤΡΕΧΟΝ 5% 10% 20% 5% 10% 20%

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΣΙΑ/ΕΙΡΗΝΙΚΟΣ 47,0 57,1 70,2 107,6 10,1 23,2 60,2

ΕΥΡΩΠΗ/ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΣΙΑ 7,8 9,0 10,2 13,8 1,1 2,4 6,0

ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ/ΚΑΡΑΪΒΙΚΗ 25,3 27,9 30,8 38,5 2,6 5,5 13,1

ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ/ΒΟΡΕΙΑ ΑΦΡΙΚΗ 14,1 16,3 19,1 26,4 2,2 5,1 12,3

ΑΛΛΕΣ ΠΛΟΥΣΙΕΣ ΧΩΡΕΣ 7,7 7,8 7,9 8,2 0,2 0,2 0,6

ΝΟΤΙΑ ΑΣΙΑ 215,2 259,8 311,2 445,1 44,5 95,9 229,8

ΥΠΟΣΑΧΑΡΙΑ ΑΦΡΙΚΗ 419,6 445,9 472,6 531,5 26,3 53,0 111,9

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΣΥΝΟΛΟ 736,7 823,7 921,9 1.171,1 87,0 185,3 434,4

Ο πίνακας καταγράφει τα τρέχοντα επίπεδα ανέχειας και την άνοδό τους στην αριστερή πλευρά, με βάση την παραδοχή πληγμάτων στα εισοδήματα κατά 5%, 10%, 20% και όριο το κατώτατο εισόδημα του 1,90 δολ.. Στη δεξιά πλευρά καταγράφονται οι καθαρές διαφορές που προστίθενται στο σύνολο.

Μάλιστα και οι τρεις υποθέσεις που διατυπώνονται με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα δεν αναιρούν το κυρίαρχο στοιχείο της αύξησης, αλλά διαφοροποιούν τον χρόνο και την ταχύτητα εξάπλωσης του φαινομένου. Ούτως ή άλλως η σταδιακή βελτίωση στο ζήτημα της εξάλειψης της φτώχειας από το 1990 ανακόπτεται απότομα, με την πανδημία να εξανεμίζει τρεις δεκαετίες επίπονων και επίμονων προσπαθειών. Τα πλήγματα αναμένονται χειρότερα στη βόρεια και υποσαχάρια Αφρική, όπως και στη Μέση Ανατολή, όπου και θα παρατηρηθούν έκρυθμες καταστάσεις με απρόβλεπτες συνέπειες.

Κραυγές αγωνίας

Η περισσότερο πιθανή εξέλιξη προβλέπει γενική κάμψη των εισοδημάτων κατά 20%, γεγονός που θα εξωθήσει στην ανέχεια 548 εκατομμύρια ανθρώπους που θα καταλήξουν με μέσο ημερήσιο εισόδημα κατώτερο των 5,50 δολ. Ο ΟΗΕ προειδοποιεί πως το φαινόμενο και κυρίως η απότομη ανάδυσή του απαιτούν σε διεθνές επίπεδο δαπάνες της τάξης των 2,5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων για την υποστήριξη αναπτυσσόμενων οικονομιών. Οι απώλειες θέσεων εργασίας μόνο στην Αφρική θα φτάνουν το 50% του συνόλου.

Ήδη με την είσοδο στον Απρίλιο, ίσως τον χειρότερο μήνα της πανδημίας, ανώτατα στελέχη της Παγκόσμιας Τράπεζας, του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και υπουργοί του G20 συζητούν τα προβλήματα χρέους των υπερχρεωμένων και φτωχοποιημένων χωρών, αναζητώντας λύσεις διάσωσης και ανακούφισης από τα δεινά των χρεών τους. Προς το παρόν συζητείται η άμεση διαγραφή χρεών ύψους 1 τρισεκατομμυρίου δολ. και η έκδοση από το ΔΝΤ ειδικών δικαιωμάτων ανάληψης (Special Drawing Rights) ύψους επίσης 1 τρισεκατομμυρίου δολ., που θα διατεθούν για την αύξηση των χρηματοδοτικών ροών στις παραπαίουσες οικονομίες, σε συνδυασμό με την επιβολή ειδικών εκτάκτων φόρων αλληλεγγύης.

Από την πλευρά τους, οι υπουργοί του G20 οδηγούνται σε ένα κρίσιμο στάδιο συναίνεσης, από το οποίο αναμένεται να προκύψει σχέδιο έκτακτης δράσης, με κυρίαρχο στοιχείο την πλήρη ακινητοποίηση και αναστολή αποπληρωμών χρέους για αδύναμες και ευάλωτες οικονομικά χώρες, ώστε να αποτραπεί η πλήρης κατάρρευση των αναδυόμενων αγορών.

Το πρόγραμμα διάσωσης με αναστολές πληρωμών 6 έως 9 μηνών και πιθανή επέκτασή του και κατά το 2021, οριστικοποιείται στις 15 Απριλίου σε τηλεδιασκέψεις υπουργών Οικονομικών και κεντρικών τραπεζιτών. Στην περίοδο χάριτος οι αναπτυσσόμενες χώρες και οι διεθνείς οικονομικοί φορείς αναμένεται να συνεργαστούν ώστε να διαμορφώσουν σαφή κριτήρια για κάθε χώρα, ορίζοντας αναλυτικά τα βήματα που πρόκειται να ακολουθήσουν οι οικονομίες τους.

Σκιές νέων συρράξεων

Οι εμπλεκόμενοι στα προγράμματα έκτακτων αναγκών συνεκτιμούν τους κινδύνους πιθανών νέων συρράξεων και η επιτυχία των λύσεων που προωθούνται βασίζεται απόλυτα στην ανάγκη συντονισμού, αν και απαιτείται χρόνος για να διαμορφωθεί ένας ελεγχόμενος και αποτελεσματικός μηχανισμός. Με τα πορίσματα της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ να συμφωνούν πως η κρίση διαμορφώνεται πολύ χειρότερα και ταχύτερα από την ανάλογη χρηματοοικονομική του 2008, ο διαθέσιμος χρόνος αντίδρασης περιορίζεται ασφυκτικά.

Η γενική άποψη προκρίνει την ανάγκη να προσφερθεί άμεσα στους πληθυσμούς, που ήδη υποφέρουν από την ανέχεια, ο απαιτούμενος χρηματοοικονομικός χώρος, για να απομακρυνθούν οι ζοφερές ανησυχίες για τις χρηματοδοτικές ροές και την εξυπηρέτηση χρέους προς τρίτους, ώστε τα χρήματα να κατευθυνθούν προς την κάλυψη άμεσων και πιεστικών αναγκών.

Η ετήσια σύνοδος πάντως του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας καταλήγει σε σειρά συμπερασμάτων με βασικές παραμέτρους υπολογισμού της παγκόσμιας φτωχοποίησης τα συρρικνούμενα οικογενειακά εισοδήματα και την απομείωση της κατανάλωσης. Σε αδρές γραμμές η ταχύτητα εξέλιξης της τρέχουσας χρηματοοικονομικής κρίσης εμφανίζεται πολλαπλάσια της αντίστοιχης του 2008 και μία πρώτη συνέπεια ανακλάται στο γεγονός πως πρώτη φορά μετά το 1990 αυξάνεται απότομα η φτωχοποίηση και η ανέχεια.

Πολλές χώρες αναμένεται να οδηγηθούν στα πρόθυρα της κατάρρευσης, ανεξαιρέτως της διαφοροποίησης των παραμέτρων που αξιοποιούνται στους μαθηματικούς υπολογισμούς. Λόγου χάρη η χρήση του μεγέθους της ακραίας ανέχειας που ορίζεται στο 1,90 δολ. ή του βασικού που ορίζεται αντίστοιχα στα 5,50 δολ., απλώς διαφοροποιεί το εύρος του αριθμού των θυμάτων μεταξύ 434 εκατομμυρίων (κατώτατο) και 922 εκατομμυρίων (ανώτατο). Σε κάθε περίπτωση η συρρίκνωση κατά 20% των εισοδημάτων αυξάνει κατά 548 εκατομμύρια τους ανθρώπους που καταρρέουν στο όριο των 5,50 δολ. και το σύνολό τους ανά τον κόσμο σε 4 δισεκατομμύρια.

Στο περιβάλλον αυτό οι γυναίκες αναμφίβολα παραμένουν συντριπτικά πιο ευάλωτες, από τη στιγμή που εξαναγκάζονται να απασχολούνται στην παραοικονομία με ελάχιστα ή και ανύπαρκτα εργασιακά δικαιώματα. Οι νέες συνθήκες που ανατέλλουν στον ορίζοντα συνεπάγονται για τους ανθρώπους αυτούς πως ζουν κυριολεκτικά μέρα με την ημέρα χωρίς ορίζοντα μέλλοντος, καθώς δεν διαθέτουν την πολυτέλεια να αποφορτίζονται με κάποια ελεύθερα χρονικά διαστήματα, ούτε έχουν την ευχέρεια να σχηματίζουν κάποια αποθέματα ασφαλείας. Επιπλέον τουλάχιστον 2 δισεκατομμύρια εργαζόμενοι σε τομείς όπου ανθεί η παραοικονομία δεν έχουν δικαιώματα επιδομάτων ασθενείας από τους εργοδότες, δεδομένο ολέθριο στην περίοδο της πανδημίας.

Απόπειρες αποτροπής

Το σκοτεινό μέλλον που προδιαγράφεται για την ανθρωπότητα απαιτεί αναμφίβολα δραστικές και αποτελεσματικές κινήσεις και άμεση έξοδο από τη ληθαργική κατάσταση που δημιουργούν τα ΜΜΕ με τη σχεδόν παθολογική εμμονή τους στην πανδημία.

Οι αναγκαστικές διαγραφές χρεών, η έκτακτη φορολόγηση πλούτου, η παρακράτηση έκτακτων και ανόργανων κερδών (δηλαδή από μη λειτουργική δραστηριότητα), αλλά και η επιβολή αναγκαστικής εισφοράς σε κερδοσκοπικά χρηματιστηριακά προϊόντα, οπωσδήποτε συνεισφέρουν στην επιτακτική συγκέντρωση εσόδων. Από τη στιγμή που η γενική εκτίμηση καταλήγει στην ανάγκη διάθεσης ποσού 2,5 τρισεκατομμυρίων δολ. και αποτελεί ιστορικό δεδομένο το γεγονός ότι οι αναπτυγμένες οικονομίες διαθέτουν την πολυτέλεια να κινητοποιούν σε περιόδους κρίσεων τρισεκατομμύρια, επιβάλλεται να το πράξουν.

Σε αντίθετη περίπτωση οι αλυσιδωτές επιπτώσεις της κρίσης δεν θα επιτρέψουν στις αναπτυσσόμενες χώρες να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα προβλήματα του υγειονομικού και του οικονομικού τομέα, προκαλώντας συρράξεις και προσφυγικά κύματα. Σε ένα ανάλογο κλίμα προ τριών δεκαετιών, οι συγκρούσεις στα Βαλκάνια, στον Καύκασο, στη Μέση Ανατολή, στην κεντρική Ασία και στην Αφρική προκάλεσαν προσφυγικά κύματα της τάξης των 16,5 εκατομμυρίων εξαθλιωμένων ανθρώπων.

Το σύνολο των προσφυγικών ροών κατά το 1995 αυξήθηκε απότομα σε 23 εκατομμύρια, με τους νέους πρόσφυγες να αποτελούν το 72% του συνόλου και να προκαλούν τρόμο στους Ευρωπαίους, που αντιλαμβάνονται πως πρόκειται να αποτελέσουν τους αποδέκτες των κυμάτων. Ίσως κάποιος αξίζει επιτέλους να αναρωτηθεί τι είδους τρόμο αναμένεται να προκαλέσει η συνειδητοποίηση της κινητοποίησης ενός κύματος 1 δισεκατομμυρίου ανθρώπων, εάν δεν ληφθούν αμέσως τα απαραίτητα μέτρα.