Πόλεμος στην Ουκρανία: Πώς η Ρωσία χρησιμοποιεί ως όπλο τα διαβατήρια

Αντιμέτωποι με το ενδεχόμενο να πολεμήσουν ενάντια στην ίδια τους τη χώρα είναι χιλιάδες Ουκρανοί στις κατεχόμενες από τη Ρωσία περιοχές της χώρας, στους οποίους έχουν χορηγηθεί ρωσικά διαβατήρια, σύμφωνα με δημοσίευμα του Politico.

Σε περιοχές της ουκρανικής επικράτειας που βρίσκονται υπό ρωσική κατοχή, η Ρωσία εκδίδει τα δικά της διαβατήρια επί σχεδόν μια δεκαετία, ενώ δυσκολεύει την απόκτηση ή την ανανέωση της ουκρανικής υπηκοότητας. Ουκρανοί πολίτες διαπιστώνουν τώρα ότι μπορεί να έχουν επιστρατευθεί από τη Ρωσία, από την Ουκρανία ή και από τις δύο πλευρές — ωστόσο δεν είναι σε θέση να αποδείξουν ότι είναι πραγματικά πολίτες καμίας από τις δύο χώρες.

Η μαζική πολιτογράφηση πολιτών σε αμφισβητούμενα εδάφη, δεν είναι απλώς ένα ζήτημα σχετικά με το ποιος μπορεί να πολεμήσει σε ποιον στρατό ή να διασχίσει ποια σύνορα. Η μαζική μετατροπή Ουκρανών πολιτών σε Ρώσους είναι έγκλημα πολέμου, λέει η Ιρίνα Βερεστσούκ, αντιπρόεδρος της κυβέρνησης της Ουκρανίας. «Οι συμβάσεις της Γενεύης απαγορεύουν ξεκάθαρα την αναγκαστική χορήγηση διαβατηρίων σε κατοίκους των κατεχόμενων εδαφών» σημείωσε στο Politico, προσθέτοντας ότι «πρέπει να καταγραφεί ως έγκλημα πολέμου».

Υποχρεώθηκε να γίνει Ρώσος

Ο Ερνές, πωλητής αυτοκινήτων, έφυγε από την Κριμαία για τη Γεωργία για να ξεφύγει από τη μερική επιστράτευση της Ρωσίας τον Σεπτέμβριο, παίρνοντας μαζί του τη σύζυγό του και τα τρία παιδιά του. Είναι Τατάρος της Κριμαίας — μια μειονότητα που εκδιώχθηκε από την Κριμαία υπό την ΕΣΣΔ, αλλά επέστρεψε μετά το 1990. Οι Τατάροι της Κριμαίας αντιτάχθηκαν σε μεγάλο βαθμό στην προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία και έχουν δεχθεί έντονη πίεση.

Ο Ερνές δεν ήταν ο μόνος που σκέφτηκε να φύγει: Η οικογένειά του κατασκήνωσε για μέρες στην άκρη του δρόμου και τελικά προσπέρασε -μέσω δωροδοκίας- μια ουρά οχημάτων που έφτανε τα 16 χιλιόμετρα στα σύνορα Ρωσίας – Γεωργίας.

Όταν όμως έφτασαν τελικά στη γεωργιανή πλευρά, συνάντησαν διοικητικά εμπόδια. Όπως πολλές ευρωπαϊκές χώρες, η Γεωργία είχε αρχίσει να απαγορεύει την είσοδο στους Ρώσους. Ενώ ο Ερνές, η σύζυγός του και τα μεγαλύτερα παιδιά τους είχαν ουκρανικά διαβατήρια, ο μικρότερος γιος της οικογένειας -ηλικίας τριών ετών- είχε μόνο ένα ρωσικό πιστοποιητικό γέννησης. Η οικογένεια θα μπορούσε να εισέλθει στη Γεωργία μόνο εφόσον άφηναν πίσω το μικρότερο παιδί τους, έκριναν οι συνοριακές αρχές.

Η οικογένεια, έχοντας ήδη ξοδέψει ένα μεγάλο κομμάτι από τις οικονομίες της για να φτάσει στη Γεωργία, έπρεπε να επιστρέψει στην Κριμαία. Χιλιάδες Ουκρανοί αντιμετώπισαν παρόμοιες καταστάσεις.

Η εξαναγκαστική έκδοση διαβατηρίων είναι μια σκόπιμη πρακτική εξωτερικής πολιτικής που χρησιμοποιείται ως όπλο στους πολέμους της Ρωσίας, ανέφεραν ειδικοί, σύμφωνα με το Politico. Η πρακτική αυτή ξεκίνησε σε εδάφη στη Γεωργία και τη Μολδαβία το 2002 έπειτα από ένοπλες συγκρούσεις και συνεχίστηκε στην Ουκρανία το 2014. Με τον τρόπο αυτό, η Ρωσία έχει προσθέσει αρκετά εκατομμύρια νέους πολίτες για να ενισχύσει τον μειούμενο πληθυσμό της, ενώ υπονομεύει την κυριαρχία των χωρών-στόχων και επικαλείται μια ψευδή αιτιολόγηση για να εισβάλει σε εδάφη.

Αφού η Ρωσία προσάρτησε παράνομα την Κριμαία το 2014, μετέτρεψε αυτόματα περισσότερους από 2 εκατομμύρια πολίτες σε Ρώσους υπηκόους. Ακόμη και εκείνοι που είχαν ήδη εγκαταλείψει την Κριμαία, όπως η ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα Όλγα Σκρίπνικ, απέκτησαν ρωσική υπηκοότητα παρά τη θέλησή τους.

Το 2016, η Ρωσία κατέστησε αδύνατο για όσους δεν είχαν ρωσικό διαβατήριο να λάβουν ιατρική περίθαλψη, εκπαίδευση ή την υποχρεωτική ασφάλιση υγείας για την απασχόληση στην Κριμαία. Το 2020, η Ρωσία απαγόρευσε σε μη Ρώσους να έχουν ιδιοκτησία στο μεγαλύτερο μέρος της Κριμαίας. Όταν κάποιος προσπαθούσε να φύγει από την Κριμαία για την ηπειρωτική Ουκρανία, οι Ρώσοι συνοριοφύλακες ζητούσαν ρωσικό διαβατήριο και μερικές φορές κατέστρεφαν ουκρανικά έγγραφα, ανέφερε η ακτιβίστρια στο Politico.

Στην ανατολική Ουκρανία, άρχισαν να χορηγούνται στους Ουκρανούς ρωσικά διαβατήρια από το 2019. Περίπου μισό εκατομμύριο Ουκρανοί πήραν τα διαβατήρια, αποκτώντας το δικαίωμα να εργαστούν και να σπουδάσουν στη γειτονική Ρωσία.

Από το 2014, οι Ουκρανοί πολίτες σε κατεχόμενες περιοχές έχουν τη δυνατότητα να ανανεώνουν ή να υποβάλλουν αίτηση για ουκρανικά έγγραφα εάν ταξιδεύουν σε εδάφη που ελέγχονται από την κυβέρνηση του Κιέβου. Αλλά αυτό σημαίνει πως χρειάζεται να ταξιδέψουν, ξοδεύοντας αρκετά χρήματα και περιμένοντας για καιρό — τα ουκρανικά πιστοποιητικά γέννησης που εκδίδονται με βάση ένα ρωσικό πιστοποιητικό γέννησης από την Κριμαία, για παράδειγμα, πρέπει να εγκριθούν από δικαστήριο. Αυτό σημαίνει ότι έπειτα από οκτώ χρόνια, χιλιάδες Ουκρανοί σε κατεχόμενα εδάφη έχουν μείνει χωρίς ουκρανικά έγγραφα.

Διαφυγή από τα κατεχόμενα

Λίγο μετά την ανακοίνωση της μερικής επιστράτευσης, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι κάλεσε τους Ουκρανούς να αποχωρήσουν από τα κατεχόμενα εδάφη. Ωστόσο, στη συνέχεια κόλλησαν στα σύνορα της Ρωσίας – τους επετράπη να φύγουν από τη Ρωσία, αλλά όχι να εισέλθουν στην επόμενη χώρα – ή ξέμειναν από χρήματα σε χώρες όπως το Καζακστάν, ενώ προσπαθούσαν να λάβουν νέα ουκρανικά έγγραφα.

Τα ουκρανικά προξενεία μπορούν να εκδώσουν προσωρινή άδεια εισόδου στην Ουκρανία για πολίτες χωρίς έγγραφα, μέχρι να υποβάλουν αίτηση για νέα. Ωστόσο, το πιστοποιητικό γέννησης δεν είναι επαρκής απόδειξη ταυτότητας και οι νέοι από την Κριμαία συχνά έχουν μόνο ρωσικό διαβατήριο ή άλλα έγγραφα τα οποία δεν αναγνωρίζει η Ουκρανία.

Η Ρωσία έχει επίσης απελάσει χιλιάδες Ουκρανούς από τα κατεχόμενα εδάφη, συχνά με το πρόσχημα της σωτηρίας τους από τις μάχες – και στη συνέχεια συνέδεσε τη λήψη βοήθειας και επιδομάτων στη Ρωσία με την κατοχή ρωσικού διαβατηρίου. Όπως τονίζει το Politico, ίσως είναι σχεδόν αδύνατο για αυτούς τους πολίτες να αποδείξουν ότι είναι Ουκρανοί.

Το να έχεις ένα ρωσικό διαβατήριο από την Κριμαία είναι εξαιρετικά προβληματικό στην Ευρώπη, ανέφερε ένας 31χρονος Τατάρος της Κριμαίας που έφυγε τον Σεπτέμβριο για να αποφύγει την επιστράτευση. Ταξίδεψε χρησιμοποιώντας αρχικά ένα ρωσικό διαβατήριο που είχε εκδοθεί στην Κριμαία και στη συνέχεια κατάφερε να εισέλθει στην Ευρώπη μέσω Λετονίας με ένα παλιό ουκρανικό διαβατήριο. Όπως είπε, σε άλλους απαγορεύθηκε η είσοδος με βάση το σκεπτικό ότι ήταν Ρώσοι στρατιώτες που είχαν επιλέξει να ζήσουν στην κατεχόμενη από τους Ρώσους Κριμαία.

Ο 31χρονος κατευθύνθηκε προς την Πολωνία, όπου -όπως ανέφερε- έλαβε βοήθεια. Αλλά ένας εθελοντής που βοηθούσε Ουκρανούς πρόσφυγες, τον χαρακτήρισε προδότη επειδή είχε μείνει στην Κριμαία και δεν είχε ανανεώσει το ουκρανικό διαβατήριό του. «Εξήγησα ότι μόλις μου δόθηκε η ρωσική υπηκοότητα και έφυγα λόγω επιστράτευσης» είπε και πρόσθεσε: «Η Κριμαία είναι η πατρίδα μου. Γιατί έπρεπε να είχα φύγει πριν; Δεν ήθελα να φύγω ούτε τώρα. Το μόνο που θέλω είναι να ζήσω στην πατρίδα μου».

Όταν ο 31χρονος έκανε αίτηση στο ουκρανικό προξενείο στη Βαρσοβία, του είπαν να επιστρέψει στην Ουκρανία για νέο διαβατήριο. «Αλλά αν πάω εκεί για να πάρω έγγραφα, δεν θα μπορέσω να φύγω ξανά» τόνισε, καθώς ο στρατιωτικός νόμος απαγορεύει στους περισσότερους άνδρες μεταξύ 18 και 60 ετών να εγκαταλείψουν την Ουκρανία.

Με πληροφορίες από Politico