Αύγουστος συκολόγος, τραπεζοφόρος - Το όνομα του Καίσαρα και η Κλεοπάτρα - Το εορτολόγιο

Πρωτομηνία σήμερα, του Αυγούστου, ο οποίος είναι ο όγδοος μήνας του έτους. Ανήκει στην εποχή του Καλοκαιριού κατά το Ιουλιανό και το Γρηγοριανό ημερολόγιο και έχει 31 ημέρες.

Ο Αύγουστος στην αρχαιότητα

Στο αττικό ημερολόγιο ο Αύγουστος ήταν ο δεύτερος μήνας του έτους. Ονομάζονταν Μεταγειτνιών διάρκειας 29 ημερών που αντιστοιχεί με το χρονικό διάστημα από 24 Ιουλίου έως τις 22 Αυγούστου. Ο Αύγουστος, κατά το παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο, ήταν ο έκτος μήνας. Αρχικά στα Λατινικά ονομάζονταν Sextilis και είχε 31 ημέρες, ευθύς εξ αρχής από την εγκαθίδρυση του Ιουλιανού ημερολογίου το 45 π.Χ. (έτος 709 από κτίσεως Ρώμης). Το έτος 8 π.Χ. ο Αύγουστος Καίσαρας του έδωσε το όνομά του χωρίς την προσθήκη μίας ημέρας από τον Φεβρουάριο (όπως λανθασμένα αναγράφεται σε ορισμένες αναφορές). Λέγεται ότι ο Αύγουστος έβαλε τον μήνα σε αυτή την θέση, για να τιμήσει τον θάνατο της Κλεοπάτρας. Όπως λέγεται, έθεσε τέλος στη ζωή της στις 12 Αυγούστου του 30 π.Χ. αν και ο ακριβής λόγος του θανάτου της καλύπτεται από μυστήριο. Κατά το Βυζαντινό ημερολόγιο που ακολουθεί ακόμη και σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία, και το οποίο αρχίζει τον Σεπτέμβριο, ήταν ο τελευταίος μήνας του χρόνου. Έτσι η 31 Αυγούστου γιορτάζονταν ως παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Αστρονομικά, ο ήλιος βρίσκεται στην αρχή του μήνα στον αστερισμό του Καρκίνου (21 Ιουλίου έως 9 Αυγούστου) και στο τέλος στον αστερισμό του Λέοντα (10 Αυγούστου έως 15 Σεπτεμβρίου).

Η ανατολή του Σείριου

Σε μερικές περιοχές θεωρούνταν ότι οι μέρες του Αυγούστου συμπίπτουν με την «εώα επιτολή» του Σείριου, την ανατολή δηλαδή του λαμπρότερου άστρου της νύχτας λίγο πριν από την ανατολή του Ήλιου. Όπως αναφέρουν οι Μάνος Δανέζης και Στράτος Θεοδοσίου (επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και αναπληρωτής καθηγητής αντίστοιχα): «Ο Σείριος είναι το λαμπρότερο άστρο του αστερισμού του Μεγάλου Κυνός και η εώα επιτολή του σ’ αυτή τη χρονική περίοδο είχε συνδεθεί στην αρχαιότητα με τα κυνικά καύματα (τα dies caniculariae των Λατίνων), δηλαδή με τις θερμότερες ημέρες του έτους, τα οποία καύματα οι αρχαίοι απέδιδαν στην επί πλέον αύξηση της θερμοκρασίας από την υποτιθέμενη προσθήκη της ακτινοβολίας του Σείριου στην ακτινοβολία του Ήλιου».

Εορτές τον Αύγουστο

Στον ανατολικό ορθόδοξο χριστιανισμό ο Αύγουστος είναι γνωστότερος για τον «δεκαπενταύγουστό» του, το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα πριν από την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου. Η Παναγία, είναι το ιερό εκείνο πρόσωπο που ο Χριστιανισμός τιμά και σέβεται περισσότερο μετά τον Θεό. Αμέτρητες φαίνεται να είναι οι προσωνυμίες που αποδίδονται στο πρόσωπό της: Ελεούσα, Μεγαλόχαρη και Φανερωμένη, Χρυσοσπηλιώτισσα, Παντάνασσα και Κεχαριτωμένη, είναι μερικές μόνο από τις χαρακτηριστικές δοξασιολογίες που αποδίδει στην Παναγία ο λαός μας που τιμά την μνήμη της Κοίμησής της με νηστεία και παρακλήσεις δύο εβδομάδων. Ανήμερα, όμως, στη γιορτή της, καθώς και στα εννιάμερά της στις 23 Αυγούστου, «γιορτές και πανηγύρια» παντού.

Σύμφωνα με την λαογράφο Ελένη Ψυχογιού: «Τα πανηγύρια της Παναγίας τελούνται παραδοσιακά στο απόγειο του καλοκαιριού, όταν έχει ολοκληρωθεί ο παραγωγικός κύκλος, αφήνοντας στους ανθρώπους χρόνο σχόλης και προσόδους για να καταναλώσουν σε μια ‘τελετουργική σπατάλη’… Πέρα από εκδηλώσεις πίστης, τα πανηγύρια αποτελούν συλλογικά πολυσύνθετα και ύψιστης σημασίας επικοινωνιακά γεγονότα, που λειτουργούν ως θεμέλια πολιτισμού για τις ανθρώπινες κοινότητες ακόμα και στις μέρες μας, με όποια μορφή επιτελούνται κατά τόπους».

Οι εορτές της Παναγίας δεν είναι, οι μοναδικές του μήνα, αφού σπουδαία θέση στο χριστιανικό εορτολόγιο κατέχει και η 6 Αυγούστου όταν η Εκκλησία εορτάζει τη Μεταμόρφωση του Χριστού, μία από τις δώδεκα δεσποτικές εορτές της Ορθοδοξίας. Γι' αυτό, άλλωστε, παρ' όλη την νηστεία του δεκαπενταύγουστου, αυτή την ημέρα επιτρέπεται να φάμε ψάρι. Επίσης την ημέρα αυτή, όπως αναφέρει ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης, «...έθιμο από τα πιο διαδεδομένα, με μορφή θρησκευτικού νομίμου, είναι η προσκομιδή στις εκκλησίες και ευλόγηση με ειδική ευχή των πρώτων σταφυλιών της χρονιάς… Σ’ αυτό το έθιμο επιζεί η αρχαία συνήθεια των απαρχών, της προσφοράς δηλαδή των πρώτων καρπών στους θεούς, όπως εκφραζόταν στην ιστορική αρχαιότητα ως συγκροτημένη λατρευτική εκδήλωση με τις εορτές των Θαργηλίων, των Θαλυσίων και των Πυανοψίων».

Στις 27 του μήνα γιορτάζεται επίσης και η ανακάλυψη μιας πανάρχαιας εκκλησίας στη Ρόδο, στα μέσα του 14ου αιώνα, με αρκετές φθαρμένες από την πολυκαιρία εικόνες. Μία απ' αυτές εικόνιζε τον Άγιο Φανούριο, έναν άγνωστο μέχρι τότε άγιο στου οποίου το όνομα ο μητροπολίτης του νησιού Νείλος αποφάσισε να αφιερώσει την ανακαινισμένη εκκλησία και του οποίου η μνήμη εορτάζεται έκτοτε την ημέρα ανακάλυψης της εικόνας του. Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε και την εορτή της Αποτομής Της Τιμίας Κεφαλης του Τιμίου Προδρόμου στις 29 του μήνα

Γενικότερα, πάντως, τα των διαφόρων εορτών της Ορθόδοξης Εκκλησίας κανονίζονται ετησίως με βάση το Τυπικό της Εκκλησίας.

Ο Αύγουστος στην Ελληνική λαογραφία

Οι λαϊκές ονομασίες του μήνα (όπως Συκολόγος, Τραπεζοφόρος και Διπλοχέστης) αναφέρονται κυρίως στην αφθονία των καρπών του: «Αύγουστε καλέ μου μήνα να ‘σουν δυο φορές το χρόνο». Ενώ οι δώδεκα πρώτες ημέρες του Αυγούστου ονομάζονταν και «μερομήνια» γιατί έλεγαν ότι προλέγουν τον καιρό: «κάθε ημέρα κι ένας μήνας». Οι μέρες αυτές ήσαν επίσης γνωστές και ως «δρίμες». Τις μέρες αυτές δεν έπρεπε να πάει κάποιος στη θάλασσα για μπάνιο, ούτε να πλύνεις, ούτε να κόψεις σταφύλια και σύκα.

Παρ' όλα αυτά, όσο κι αν τον Ιούλιο «ο Αηλιάς κόβει σταφύλια και η Αγιά Μαρίνα σύκα», ο ερχομός του Αυγούστου δεν μας αφήνει να ξεχάσουμε ότι «από Μάρτη καλοκαίρι, κι από Αυγουστή χειμώνας»!

Αναλυτικά, το πλήρες εορτολόγιο του Αυγούστου:

1 Σάββατο
Ελέσα, Ελέσσα
Εύκλεος, Ευκλεή, Ευκλέα
Μάρκελος *
Σολομονή

2 Κυριακή
Ιουστινιανός

3 Δευτέρα
Ολύμπιος
Σαλώμη, Σαλώμα

4 Τρίτη
Μαξιμιλιανός

5 Τετάρτη
Νόννα, Νόνα

6 Πέμπτη
Σωτήριος, Σωτήρης, Σώτος, Σώτης, Σωτηρία, Σωτήρω, Σωτία
Ευμορφία, Μορφούλα

7 Παρασκευή
Αστέριος, Αστέρης, Αστρινός, Αστερινός, Αστρινή, Αστέρω, Αστερία, Αστρούλα, Αστερινή *
Νικάνωρ, Νικάνορας

8 Σάββατο
Μύρων, Μύρα, Μίρκα *
Τριαντάφυλλος, Τριανταφύλλης, Φύλλης, Φύλλιος, Τριανταφυλλένιος, Τριανταφυλλιά, Φύλλη, Φύλλια, Φυλλιώ, Φυλλίτσα, Τριανταφυλλένια, Ρόζα

10 Δευτέρα
Ήρων, Ηρωνία, Ηρώ
Λαυρέντιος, Λαυρέντης, Λαυρεντία, Λώρα, Λωραίνη, Λάουρα, Λαυρεντίνα
Ιππόλυτος, Ιππολύτη, Ιππολύτα

11 Τρίτη
Εύπλους, Εύπλος, Εύπλοος

15 Σάββατο
Παναγιώτης, Πάνος, Πανούσος, Παναγής, Πανάγος, Γιώτης, Τάκης, Πανίκος, Παναγιώτα, Γιώτα, Παναγιούλα, Γιούλα, Παναγούλα, Νάγια
Δέσποινα, Δέσπω, Ντέπη, Πέπη, Ζέπω *
Μαρία, Μαργέτα, Μαριέττα, Μαργετίνα, Μάρω, Μαριώ, Μαριωρή, Μαρίκα, Μαριγώ, Μαριγούλα, Μαρούλα, Μαρίτσα, Μανιώ, Μαίρη, Μαρινίκη, Μιρέλλα, Μυρέλλα, Μάνια, Μάρα, Μαράκι, Μάριος *
Γεσθημανή, Ιεσθημανή
Θεοτόκης, Θεοτοκία
Μαριάντζελα
Μαρινέλα
Ελώνα, Ελλώνα, Ελόνα
Ηλιοστάλακτη
Καθολική
Κρυστάλλω, Κρουστάλλω, Κρουστάλω, Κρυσταλία, Κρυσταλλία, Κρουσταλένια
Πρέσβεια, Πρεσβεία
Συμέλα, Σιμέλα, Σουμελά

16 Κυριακή
Αλκιβιάδης, Άλκης, Άλτσος
Γεράσιμος, Μάκης, Μικές, Μίκης, Γερασιμούλα *
Διομήδης
Σεραφείμ, Σεραφειμία, Σεραφείμα, Σεραφίνα, Σεραφειμή, Σεραφειμούλα, Σεραφειμίτσα *
Σαράντης, Σαράντος, Σαραντούλα *
Απόστολος, Τόλης, Αποστόλης, Αποστολία, Λία, Αποστολίνα, Πολίνα *
Σταμάτης, Σταμάτιος, Στάμος, Σταμούλης, Σταμέλος, Σταμέλης, Σταμελάς, Σταματία, Μάτα, Ματούλα, Ματίνα, Σταματίνα, Σταμάτα, Σταμέλα, Σταμούλα, Σταματή, Μάτω, Σταματέλλα *

17 Δευτέρα
Λευκοθέα, Λευκοθέη
Μύρων, Μύρα, Μίρκα *
Στράτος, Στράτων, Στράτης, Στράτα, Στρατία, Στρατίνα, Στρατούλα

18 Τρίτη
Αρσένιος, Αρσένης, Αρσενία, Αρσίνα, Αρσινόη *
Λαύρος, Λαύρης, Λάουρος, Λαύρα, Λάουρα
Φλώρος, Φλώρης, Φλώρα, Φλωρή, Φλωρίτσα *

20 Πέμπτη
Ηλιόδωρος, Ηλιοδώρα, Ελεοδώρα, Έλντα
Θεοχάρης, Θεοχαρούλα, Χαρούλα *
Σαμουήλ, Σαμουήλος, Σαμουήλης, Σαμουέλος, Σαμουηλία, Σαμουήλα, Σαμουέλα
Ορέστης, Ορεστιάς, Ορεστία, Ορεστιάδα *

21 Παρασκευή
Αποστόλου Θαδδαίου, Μαρτύρων Βάσσης και των τέκνων αυτής, Αλεξάνδρου του εν Ικονίω

22 Σάββατο
Αγαθόνικος
Θεοπρέπιος, Θεοπρεπής, Θεοπρεπία, Θεοπρεπή

24 Δευτέρα
Αιτωλία
Ευτύχιος, Ευτύχης, Ευτυχία, Ευτυχούλα, Ευτυχίτσα, Έφη *

25 Τρίτη
Βαρθολομαίος *
Τίτος, Τίτης, Τίτα, Τίτη *

26 Τετάρτη
Αδριανός, Αδριανή, Αδριάνα, Αντριάνα, Ανδριάννα, Ανδριαννή, Ανδριάνα
Ναταλία, Ναταλίνα, Ναταλή, Νάταλι

27 Πέμπτη
Αρκάδιος, Αρκάδης, Αρκαδία, Αρκάδα
Λιβέριος, Λυμπέρης, Λιμπέρης, Λιμπέριος, Λιβέρης
Όσιος, Οσία
Φανούριος, Φανούρης, Φάνης, Νούρης, Φανουρία, Φανή

28 Παρασκευή
Δάμων, Δάμωνας

29 Σάββατο
Αποτομή κεφαλής του Τιμίου Προδρόμου

30 Κυριακή
Αλέξανδρος, Αλέξαντρος, Αλέκος, Αλέξης, Άλεξ, Αλεξάνδρα, Αλεξία, Αλέξα, Αλεξάντρα, Αλεξανδρα
Ευλάλιος, Ευλαλία
Φύλακας