Ο ιμπεριαλισμός του μυθιστορήματος

Το μυθιστόρημα ξεπρόβαλε από την ανυποληψία αιώνων, θεωρούμενο ως ένα λογοτεχνικό είδος συνυφασμένο με την αφέλεια και την ελαφρότητα. Κατάφερε ωστόσο χάρις στις συμμαχίες που έκανε με διάφορα άλλα γραμματειακά ήδη να πρυτανεύσει στο σύγχρονο κόσμο. Σήμερα δεν θα συνιστούσε υπερβολή να πούμε πως όλα είναι λίγο πολύ μυθιστόρημα.

Ο ιμπεριαλιστής αυτός της λογοτεχνίας έκτισε μια αχανή αυτοκρατορία στηριζόμενος σε εταίρους όπως η φιλοσοφία, για να φτάσει να γίνει αυτό που εύστοχα περιγράφει ο Ζαν Υβ Ταντιέ: «Το μυθιστόρημα, άλλοτε δευτερεύον, κατώτερο είδος, γίνεται ιμπεριαλιστικό και μετέχει πολλών ειδών συγχρόνως - δοκίμιο, μυθοπλασία, ποίημα».

Η άρρηκτη σχέση του μυθιστορήματος με τη φιλοσοφία χτίστηκε από την ανάγκη και μόνο να περιγράψουμε και να ερμηνεύσουμε το σύγχρονο κόσμο και είναι μια περιπέτεια που ξεκινά ήδη από τον Θερβάντες και τον Ραμπελαί και συνεχίζεται στις μέρες μας. Ο 19ος αιώνας διαμόρφωσε αυτή την αυθόρμητη σχέση που βασίστηκε κυρίως στην εμπειρία του αφηγηματικού στοχασμού από τον Μπαλζάκ μέχρι τον Ντοστογιέφσκι και τον Τολστόι. Ο αφηγηματικός στοχασμός κρυβόταν στις πολλές και διάφορες παρεκβάσεις, στους διαλόγους, στις εισαγωγές των κεφαλαίων αλλά και στα κάθε λογής επιμύθια. Στις αρχές του εικοστού αιώνα, οι στοχασμοί και οι αναρίθμητες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις του Προυστ δημιούργησαν απανωτούς συμπαγείς όγκους στην απεραντοσύνη του έργου του αλλά στη συνέχεια η φιλοσοφία έγινε η επίσημη αγαπημένη των συγγραφέων από τον Ζιντ, τον Καμύ και τον Σαρτρ μέχρι τον Μπέλοου, τον Γκομπρόβιτς και τον Χαβιέρ Μαρίας.

Σήμερα κανείς δεν μπορεί να αποσυνδέσει το μυθιστόρημα από τη φιλοσοφία και το εκπληκτικό είναι πως ένας μεγάλος μυθιστοριογράφος δεν χρειάζεται να έχει επίσημες σπουδές φιλοσοφίας. Αρκεί να γνωρίζει κάποιους φιλοσόφους από αποσπάσματα ή να έχει μια απλή σχολική εμπειρία της φιλοσοφίας. Όλα τα άλλα τα συμπληρώνει το ταλέντο του και η φύση του μυθιστορήματος όπως αυτή διαμορφώθηκε κυρίως στους δύο τελευταίους αιώνες.

Κατά τα άλλα το μυθιστόρημα συνεχίζει να κυριαρχεί καταπίνοντας είδη που στο παρελθόν το κοίταζαν αφ' υψηλού: το δοκίμιο, το θέατρο, την ποίηση, το διήγημα...