Ο «Απρίλης» ένα εορταστικό διάλειμμα του εμφυλίου

Το καλοκαίρι του 1962, όταν γίνονταν οι πρόβες για την «Όμορφη πόλη» ο Μίκης Θεοδωράκης αρρώστησε βαριά από φυματίωση και ταλαιπωρήθηκε πολύ σε Παρίσι και Λονδίνο μέχρι να μεταφερθεί στο σανατόριο της Πεντέλης όπου βελτιώθηκε η κατάστασή του.

Κατά την παραμονή του στο σανατόριο τον επισκέφθηκε ο Μάνος Κατράκης ο οποίος του ζήτησε να γράψει ένα μουσικό έργο. Τότε ο συνθέτης απάντησε πως έχει έτοιμο «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού» και ο εμβληματικός ηθοποιός ενθουσιάστηκε.

Αμέσως σχεδόν ξεκίνησε η συνεργασία τους με την προσθήκη του σκηνοθέτη Πέλου Κατσέλη. Λόγω της ασθένειάς του, ο Μίκης δεν είχε την ευκαιρία να καθοδηγήσει το σκηνοθέτη όπως επιθυμούσε αλλά το τελικό αποτέλεσμα ήταν, ούτως ή άλλως, συγκλονιστικό.

Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φόρα στις 15 Οκτωβρίου 1962, στο θέατρο Καλουτά από το Λαϊκό Θέατρο του Μάνου Κατράκη. Τα σκηνικά και τα κοστούμια ήταν του Νίκου Νικολάου, ενώ τις χορογραφίες είχε κάνει η Ζουζού Νικολούδη. Πρωταγωνιστούσαν οι Μάνος Κατράκης, Βέρα Ζαβιτσάνου, Νίκος Ξανθόπουλος, Μαρία Κωνσταντάρου, Μπέτυ Αρβανίτη και Δέσποινα Μπεμπεδέλη.
Η πρώτη ηχογράφηση των τραγουδιών του έργου έγινε το 1962 από την Columbia. Τραγουδούσαν ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Βέρα Ζαβιτσιάνου, η Δέσποινα Μπεμπεδέλη. Τα μπουζούκια έπαιζαν οι σταθεροί συνεργάτες του Μίκη, Λάκης Καρνέζης και Κώστας Παπαδόπουλος. Όλα τα τραγούδια και οι στίχοι είχαν γραφτεί από το Μίκη Θεοδωράκη, εκτός από το τραγούδι «Κοιμήσου, αγγελούδι μου», τους στίχους του οποίου έγραψε ο Κώστας Βίρβος. Από αυτήν την πρώτη ηχογράφηση έλειπε το τραγούδι «Αλυσίδα», το οποίο έκοψε η λογοκρισία της εποχής.

«Ο Απρίλης», τραγούδι και χορός, διακόπτει την πρώτη εικόνα και μας οδηγεί σε μια εορταστική σκηνή της γειτονιάς, όπου τα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, παίζουν και χορεύουν, ερωτεύονται, πριν ακουστεί ο αχός της μάχης

Το 1961 ξεκίνησε να γράφει τη μουσική για «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού». Πρώτο κομμάτι ήταν το «Ένα δειλινό» και στη συνέχεια ολοκλήρωσε εντός του έτους τα υπόλοιπα. Για τους στίχους είχε μια πρώτη επαφή με τον Ιάκωβο Καμπανέλλη. Εντούτοις δεν προχώρησε η συνεργασία διότι ο Μίκης θεωρούσε πως ο μεγάλος θεατρικός συγγραφέας «δεν είχε το πάθος αυτών που είχαν ζήσει στο πετσί τους τον Εμφύλιο» ενώ κι οι αποστάσεις των τόπων διαμονής (ο συνθέτης ζούσε στο Παρίσι τότε) καθιστούσαν δύσκολη μια σύμπραξή τους. Τελικά ο Μίκης πραγματοποίησε μόνος του τη συγγραφή των στίχων, εκτός από ένα τραγούδι, καθώς και όλων των κειμένων του έργου.

Στίχοι: Μίκης Θεοδωράκης
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Πρώτη εκτέλεση: Γρηγόρης Μπιθικώτσης

Απρίλη μου, Απρίλη μου ξανθέ
και Μάη μυρωδάτε, καρδιά μου πώς αντέ-
Καρδιά μου πώς, καρδιά μου πώς αντέχεις
μέσα στην τόση αγάπη και στις τόσες ομορφιές

Γιομίζ' η γειτονιά τραγούδια και φιλιά
Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ
Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ
Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ, μα το 'χω μυστικό

Αστέρι μου, αστέρι μου χλωμό
του φεγγαριού αχτίδα στο γαϊτανόφρυδο
Στο γαϊτανο-, στο γαϊτανοφρυδό σου
κρεμάστηκε η καρδιά μου σαν το πουλάκι στο ξόβεργο

Γιομίζ' η γειτονιά...

Λουλούδι μου, λουλούδι μυριστό
και ρόδο μυρωδάτο, στη μάνα σου θα 'ρθω
στη μάνα σου, στη μάνα σου θα 'ρθω
να πάρω την ευχή της και το ταίρι που αγαπώ

Γιομίζ' η γειτονιά...