Ορμόνες και άσκηση

Οι ορμόνες και ιδιαίτερα η κορτιζόλη συμβάλλουν στην ομοιοστασία του σώματος κατά τη διάρκεια του στρες της άσκησης. Το ανθρώπινο σώμα έχει έναν σημαντικό βαθμό πλαστικότητας ως απάντηση στην άσκηση. Η αλληλεπίδραση καταβολικών και αναβολικών ορμονών έχει μεγάλο ρόλο στη μυοπλαστικότητα, δηλαδή την προσαρμοστική απάντηση του συστήματος στην άσκηση. Κατά την άσκηση το σώμα εκκρίνει την κορτιζόλη η οποία συμβάλλει στην παραγωγή ενέργειας μέσω της διάσπασης της καύσιμης ύλης που είναι τα λίπη, οι υδατάνθρακες και, σε μικρότερο βαθμό, οι πρωτεΐνες. Η καταβολική δράση της παρατηρείται σε κυτταρικό επίπεδο σε όλους τους ιστούς του σώματος. Αν και οι δράσεις της είναι αντιαναβολικές (π.χ. διάσπαση πρωτεϊνών) εντούτοις προετοιμάζουν το σώμα για την αναβολική φάση, αφού τα προϊόντα της αποδόμησης των πρωτεϊνών, δηλαδή τα αμινοξέα, αποτελούν το δομικό υλικό που ανακυκλώνεται για την ανακατασκευή νέων πρωτεϊνών και ιστών (μυοπλαστικότητα).

Η κορτιζόλη διεγείρει την παραγωγή ενζύμων που καταλύουν την έκκριση των ορμονών αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης οι οποίες συμμετέχουν στην αντίδραση του σώματος σε καταστάσεις στρες, όπως είναι η άσκηση. Ταυτόχρονα επάγεται η προαγωγή της λιπόλυσης και η επιτάχυνση της απελευθέρωσης λιπαρών οξέων από τα τριγλυκερίδια για ταχύτερη απόδοση ενέργειας.

Η κορτιζόλη, η αδερναλίνη και η νοραδρεναλίνη παράγονται από τα επινεφρίδια και έχουν άμεση σχέση με την κινητοποίηση της γλυκόζης η οποία είναι το κύριο καύσιμο του οργανισμού. Αναλυτικά οι δράσεις τους είναι οι εξής:

1. Διάσπαση των πρωτεϊνών και κινητοποίηση αμινοξέων.
2. Διέγερση της λιπόλυσης από τα λιποκύτταρα και παραγωγή ελεύθερων λιπαρών οξέων για απόδοση ενέργειας.
3. Αναστολή της πρόσληψης γλυκόζης από τους μύες και τα λιποκύτταρα.
4. Γλυκονεογένεση στο ήπαρ, δηλαδή σύνθεση γλυκόζης από αμινοξέα και τριγλυκερίδια.
5. Έχει, επίσης, ισχυρές αντιφλεγμονώδεις και ανοσοκατασταλτικές δράσεις και ως εκ τούτου χρησιμεύει για τη θεραπεία φλεγμονωδών και αυτοάνοσων παθήσεων, όπως η αρθρίτιδα, η δερματίτιδα, κ.λπ.

Η παρατεταμένη αύξηση των επιπέδων της στο αίμα επηρεάζει πολλά συστήματα και έχει ως συνέπεια την αναστολή σχηματισμού οστών (οστεοπόρωση), λόγω της μειωμένης απορρόφησης ασβεστίου, την καθυστερημένη επούλωση τραυμάτων, τη μυϊκή αδυναμία, καθώς και τον αυξημένο κίνδυνο λοίμωξης και αρνητικές ψυχονευρωτικές αντιδράσεις.

Αν και ο ρόλος της είναι ωφέλιμος για το στρες της άσκησης όταν η άσκηση δεν ακολουθείται από επαρκή ξεκούραση τότε καθίσταται «δηλητηριώδης» επειδή οδηγεί σε λανθασμένη απάντηση του σώματος. Η ανεπαρκής ανάκτηση ύστερα από άσκηση οδηγεί σε διαταραχή της ισορροπίας μεταξύ καταβολισμού και αναβολισμού, οπόταν το σώμα εισέρχεται σε μόνιμη κατάσταση καταβολισμού. Έχει βρεθεί ότι όταν το πηλίκο τεστοστερόνη/κορτιζόλη είναι μικρότερο από 30% τότε καραδοκεί ο κίνδυνος της υπερκόπωσης.

Όταν η ένταση της άσκησης είναι πάνω από 60% της μέγιστης κατανάλωσης οξυγόνου αρχικά τα επίπεδα της κορτιζόλης αυξάνονται και εν συνεχεία παραμένουν σε ένα πλατό. Το επίπεδο του πλατό είναι ανάλογο με την ένταση της άσκησης αλλά ύστερα από κάποιο χρονικό διάστημα τα επίπεδα των ορμονών αυξάνουν εκ νέου προκειμένου να διατηρηθεί το πλατό, δηλαδή η ένταση της άσκησης. Αν η υπομέγιστη άσκηση εκτελείται σε ακραίες συνθήκες, για παράδειγμα, πολύ υψηλής θερμοκρασίας ή υγρασίας, τα επίπεδα της κορτιζόλης αυξάνουν δραματικά προκειμένου να διατηρηθεί η ομοιοστασία και επομένως το πλατό. Όσο περισσότερο προπονημένο είναι ένα άτομο τόσο υψηλότερο είναι το πλατό και τόσο περισσότερο αυξάνεται η μέγιστη κατανάλωση οξυγόνου. Αυτό συμβαίνει επειδή με την ίδια ένταση της άσκησης (στρες) η ποσότητα της κορτιζόλης που εκκρίνεται είναι μικρότερη άρα και το αίσθημα δυσανεξίας. Αυτό οφείλεται στην προσαρμοστική απάντηση του σώματος (πλαστικότητα). Τέλος η διατροφή με μειωμένη ποσότητα υδατανθράκων για πολλές μέρες θα αυξήσει την έκκριση κορτιζόλης στην υπομέγιστη άσκηση.

Δρόσος Βενετούλης

Πνευμονολόγος, τ. Δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά.