Η κόπωση στην άσκηση

Κόπωση θεωρείται η αδυναμία συνέχισης μιας άσκησης, σε δεδομένη ένταση, η οποία, αναπόφευκτα, οδηγεί σε μείωση της απόδοσης. Τα αίτια της κόπωσης είναι πολλά και αφορούν μια αλληλουχία εντοπίσεων από τον εγκέφαλο, τη νευρική οδό που διέρχονται από την σπονδυλική στήλη, τη μετάδοση ερεθίσματος από τα νεύρα στους μύες (νευρομυϊκή σύνδεση) και τις βιοχημικές αντιδράσεις που λαμβάνουν χώρα εντός των μυών.

Για κάθε άθλημα υπάρχει ένας διαφορετικός μηχανισμός κόπωσης, δηλαδή ο μηχανισμός αυτός είναι διαφορετικός σε έναν αρσιβαρίστα από ότι σε έναν αθλητή μαραθωνίου. Στον αρσιβαρίστα κουράζονται οι μυϊκές ίνες τύπου 2 που είναι υπεύθυνες για την αναερόβια άσκηση δύναμης και ταχύτητας. Στον μαραθωνοδρόμο, όμως, ή στον αθλητή αντοχής κόπωση υφίστανται οι μυϊκές ίνες τύπου 1, οι οποίες ευθύνονται για την αερόβια άσκηση και είναι περισσότερο ανθεκτικές στην κόπωση. Έτσι ο αρσιβαρίστας αδυνατεί να ανυψώσει το βάρος, περισσότερο από 4-5 φορές, όπως και ο δρομέας 100 ή 200 μέτρων να διατηρήσει την ίδια ταχύτητα στη δεδομένη μέγιστη ένταση.

Από τα πολλά αίτια που αναστέλλουν τη συνέχιση παραγωγής έργου με την ίδια ένταση τα κυριότερα είναι η συσσώρευση προϊόντων του μεταβολισμού στους μύες και η ταυτόχρονη αναστολή ορισμένων προϊόντων και ενζύμων που είναι απαραίτητα στον μεταβολισμό. Η μείωση των υπαρχόντων αποθεμάτων του ATP και της φωσφοκρεατίνης και η συσσώρευση οξέων όπως το γαλακτικό οξύ είναι ανασταλτικά για πολλές λειτουργίες των κυττάρων, όπως η αναερόβια γλυκόλυση, η οποία αποτελεί την κύρια πηγή ενέργειας για αγωνίσματα δύναμης και ταχύτητας.

Η εξουδετέρωση των οξέων επιτυγχάνεται με τις βάσεις του αίματος που δεν είναι άλλες από τη σόδα που σχηματίζεται από το διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο εισέρχεται μέσα στα ερυθρά αιμοσφαίρια και μετατρέπεται σε σόδα.
Η ταχεία κατανάλωση των ενεργειακών αποθεμάτων του ΑΤΡ, της φωσφοκρεατίνης και της σόδας, λόγω της μεγάλης ταχύτητας του δρομέα από τη μία και η μειωμένη παραγωγή των ανωτέρω ουσιών από την άλλη συνεπάγεται υπεροχή της κατανάλωσης σε σχέση με την παραγωγή ενέργειας (τροφοδότηση < κατανάλωση).

Σε αυτό το σημείο ο δρομέας πρέπει να ελαττώσει την ταχύτητα, ώστε ο ρυθμός κατανάλωσης να μειωθεί και η παραγωγή ενέργειας (ΑΤΡ, φωσφοκρεατίνης, σόδας) να ανταποκριθεί στην κατανάλωση ενέργειας.

Στην άσκηση μέτριας έντασης αλλά μεγάλης ή πολύ μεγάλης διάρκειας, τρεις είναι οι κύριες αιτίες κόπωσης. Η μείωση των αποθεμάτων του γλυκογόνου στο ήπαρ και στους μύες και το χαμηλό επίπεδο γλυκόζης του αίματος (υπογλυκαιμία) είναι η κύρια αιτία. Επειδή ο εγκέφαλος τροφοδοτείται και τρέφεται κυρίως με γλυκόζη η μείωσή της στο αίμα οδηγεί σε αναστολή των μηνυμάτων του εγκεφάλου προς τους μύες (κεντρική κόπωση). Αυτός είναι ο λόγος που κατά τη διάρκεια του μαραθωνίου είναι απαραίτητο να προσλαμβάνονται υδατάνθρακες σε διάφορες μορφές (μπανάνες, σύκα, σταφίδες, κ.ά.).

Το δεύτερο αίτιο είναι η μείωση των ενδομυϊκών ποσοτήτων ασβεστίου, η οποία συμβάλλει στην κόπωση, μέσω διαταραχής του μηχανισμού της σύσπασης των μυών.

Ο τρίτος παράγοντας είναι η συσσώρευση θερμότητας και η αύξηση θερμοκρασίας στο σώμα. Η θερμότητα που παράγεται από τους μύες αυξάνει τη θερμοκρασία σε τέτοια επίπεδα που αδρανοποιούν το άτομο. Εντούτοις, δρομείς μεγάλων αποστάσεων ανέχονται θερμοκρασίες έως 41 βαθμούς καταγεγραμμένες στο τέλος του αγώνα. Η αύξηση έως κάποιο βαθμό της θερμοκρασίας του σώματος κατά τη διάρκεια του αγώνα είναι επιθυμητή και φανερώνει την εναρμόνιση του θερμορυθμιστικού συστήματος με τον αυξημένο μεταβολισμό δημιουργώντας ένα άριστο εσωτερικό περιβάλλον για να λάβουν χώρα οι βιοχημικές και ενζυματικές αντιδράσεις στην άσκηση.

Το βιβλίο του Δρόσου Βενετούλη «Γεννηθήκαμε δρομείς» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μπαρτζουλιάνος».

Δρόσος Βενετούλης
Πνευμονολόγος, τ. Δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά.