Ο ρόλος των Κοζάκων στην ένωση της Ουκρανίας με τη Ρωσία και η αναγνώριση από τον Πούτιν

Τον 15ο αιώνα, μια στρατιωτική ομάδα, οι Κοζάκοι, άρχισε να αναπτύσσεται στις νότιες ουκρανικές στέπες και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αφύπνιση της ουκρανικής ταυτότητας.

Οι Κοζάκοι της Ζαπορίζια κατοικούσαν στις όχθες του ποταμού Δνείπερου, ήταν γενναίοι και ευρηματικοί άντρες που ταξίδευαν στις στέπες για κυνήγι, ψάρεμα και συλλογή μελιού. Επειδή όμως δέχονταν συνεχώς επιθέσεις από τους Τατάρους, συνασπίστηκαν σε ομάδες και ανέπτυξαν πολεμικές ικανότητες. Με τον καιρό, εξελίχθηκαν σε μαχητικούς υπερασπιστές της Ουκρανίας από τους Τατάρους. Πραγματοποίησαν μάλιστα εκστρατείες στην Κριμαία και επιδρομές ακόμη και σε τουρκικές παράκτιες πόλεις στην Ανατολία.

Τη δεκαετία του 1560, η πολωνική κυβέρνηση προσπάθησε να διχάσει τους Ουκρανούς Κοζάκους και να θέσει τη δύναμή τους υπό τον έλεγχό της. Στρατολόγησε ένα σημαντικό αριθμό Κοζάκων θεωρώντας τους μια χρήσιμη μαχητική δύναμη σε πολέμους ενάντια στους Μογγόλους και τους Οθωμανούς. Οι Κοζάκοι ένιωθαν έντονα την κοινωνική και θρησκευτική καταπίεση της πολωνικής εξουσίας, δεν ήθελαν να προσηλυτιστούν από την ορθόδοξη στην καθολική πίστη και διεκδικούσαν την ανεξαρτησία τους

Στα μέσα της δεκαετίας του 1640, οι συνθήκες για εξέγερση ωρίμασαν χάρη στον Μπογκντάν Χμελνίτσκι, γις ενός κατώτερου Ουκρανού ευγενούς και μετέπειτα Αταμάνο των Κοζάκων της Ζαπορίζια.

Οι Κοζάκοι του Χμελνίτσκι, με την βοήθεια των Τατάρων της Κριμαίας, ξεσηκώθηκαν, διέπραξαν όμως και φρικαλεότητες εναντίον του άμαχου πληθυσμού. Ως αποτέλεσμα της εξέγερσης του Χμελνίτσκι, δημιουργήθηκε το ανεξάρτητο Αταμανάτο των Κοζάκων, στην περιοχή της σημερινής κεντρικής Ουκρανίας. Το 1653, το Αταμανάτο των Κοζάκων ήρθε αντιμέτωπο με τον κίνδυνο να υποδουλωθεί εκ νέου στους ξένους φεουδάρχες. Οι Πολωνοί ετοίμαζαν νέες επιθέσεις εναντίον των Ουκρανών Κοζάκων.

Ο Χμελνίτσκι μάλιστα έχασε την υποστήριξη των Τατάρων της Κριμαίας, οι οποίοι λεηλάτησαν ουκρανικές πόλεις και αιχμαλώτισαν χιλιάδες κατοίκους. Ο Χμελνίτσκι αναζήτησε τότε την προστασία του Ρώσου Τσάρου, Αλέξιου. Το 1654, μετά από πολύμηνες διαπραγματεύσεις, υπογράφτηκε η Συνθήκη του Περεγιασλάβλ. Σύμφωνα με αυτήν, η Ουκρανία θα ενωνόταν με τη Ρωσία και θα αποτελούσε αυτόνομο δουκάτο. Από τότε η ιστορία της Ουκρανίας θα ήταν στενά συνδεδεμένη με εκείνη της Ρωσίας.

Οι μεν Ρώσοι αποκτούσαν ισχύ στην περιοχή και ενδυνάμωναν τις απώτερες βλέψεις τους για το Κίεβο, την αρχαία πρωτεύουσα του Κράτους των Ρως, οι δε Κοζάκοι εξασφάλιζαν νόμιμη προστασία από μια ορθόδοξη δύναμη για να μην υποδουλωθούν στους Πολωνούς κατακτητές ή τον Σουλτάνο της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Οι Κοζάκοι δήλωσαν υποταγή στον Τσάρο με τον όρο να διατηρήσουν σημαντικά δικαιώματα και προνόμια, όπως το να εκλέγουν τον Αταμάνο τους. Αργότερα, βέβαια, ο Τσάρος άρχισε να περιορίζει την αυτονομία των Ουκρανών Κοζάκων. Ο Μπογκντάν Χμελνίτσκι λοιπόν όχι μόνο καθόρισε το μέλλον της Ουκρανίας, αλλά και οδήγησε στην αποδυνάμωση της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας, αλλάζοντας την ισορροπία δυνάμεων στην Ανατολική Ευρώπη.

Στην Ουκρανία, θεωρείται εθνικός ήρωας και πατέρας του έθνους και η εξέγερσή του φέρει ιδιαίτερο βάρος στην ουκρανική συλλογική μνήμη. Η εικόνα του εμφανίζεται σε ουκρανικά χαρτονομίσματα και υπάρχει μνημείο προς τιμήν του στο κέντρο του Κιέβου.

Στο Ρωσικό Εμφύλιο Πόλεμο που ακολούθησε την Οκτωβριανή Επανάσταση, οι Κοζάκοι βρέθηκαν και στις δύο πλευρές της σύγκρουσης. Οι Κοζάκοι αποτέλεσαν τον πυρήνα του Λευκού Στρατού, αλλά πολλοί από αυτούς πολέμησαν και για τον Κόκκινο Στρατό. Οι Κοζάκοι του Τερέκ που ήταν στην υπηρεσία του Λευκού Στρατού έγιναν γνωστοί για την κτηνωδία τους προς τους Εβραίους, σε μία σειρά από πογκρόμ στη νότια Ρωσία και την Ουκρανία.

Μετά την ήττα του Λευκού Στρατού, ασκήθηκε πολιτική αποκοζακοποίησης (Raskazachivaniye) στους επιζώντες Κοζάκους και στα χωριά τους επειδή θεωρούνταν δυνητικά απειλή για το νέο καθεστώς. Στο πλαίσιο αυτό, η επικράτειά τους -και ιδιαίτερα των Κοζάκων του Τερέκ- μοιράστηκε σε διάφορες περιοχές που έγιναν αυτόνομες δημοκρατίες. Επίσης απαγορεύτηκε στους Κοζάκους να υπηρετήσουν στον Κόκκινο Στρατό.

Στο Ρωσικό Εμφύλιο Πόλεμο που ακολούθησε την Οκτωβριανή Επανάσταση, οι Κοζάκοι βρέθηκαν και στις δύο πλευρές της σύγκρουσης. Οι Κοζάκοι αποτέλεσαν τον πυρήνα του Λευκού Στρατού, αλλά πολλοί από αυτούς πολέμησαν και για τον Κόκκινο Στρατό. Οι Κοζάκοι του Τερέκ που ήταν στην υπηρεσία του Λευκού Στρατού έγιναν γνωστοί για την κτηνωδία τους προς τους Εβραίους, σε μία σειρά από πογκρόμ στη νότια Ρωσία και την Ουκρανία. Μετά την ήττα του Λευκού Στρατού, ασκήθηκε πολιτική αποκοζακοποίησης (Raskazachivaniye) στους επιζώντες Κοζάκους και στα χωριά τους επειδή θεωρούνταν δυνητικά απειλή για το νέο καθεστώς. Στο πλαίσιο αυτό, η επικράτειά τους -και ιδιαίτερα των Κοζάκων του Τερέκ- μοιράστηκε σε διάφορες περιοχές που έγιναν αυτόνομες δημοκρατίες. Επίσης απαγορεύτηκε στους Κοζάκους να υπηρετήσουν στον Κόκκινο Στρατό.

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου οι Κοζάκοι για άλλη μια φορά βρέθηκαν και στις δύο πλευρές της σύγκρουσης. Ένας σημαντικός αριθμός πολέμησε με το πλευρό των Ναζί. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί από τη σκληρή καταπίεση που αντιμετώπιζαν πολλοί από αυτούς στο πλαίσιο της πολιτικής της κολεκτιβοποίησης και της αποκοζακοποίησης που εφάρμοσε ο Ιωσήφ Στάλιν. Όπως και άλλοι λαοί της Σοβιετικής Ένωσης που υπέστησαν διώξεις από τον Στάλιν, πολλοί Κοζάκοι οραματίζονταν την αυτονομία και έβλεπαν τα προωθημένα γερμανικά στρατεύματα ως απελευθερωτές. Ενώ ο πυρήνας των συνεργαστών των Ναζί αποτελείτο από πρώην πρόσφυγες του Λευκού Στρατού, πολλοί Κοζάκοι λιποτάκτησαν από τον Κόκκινο Στρατό και ενώθηκαν με τις γερμανικές ένοπλες δυνάμεις (Βέρμαχτ). Οι Κοζάκοι χρησιμοποιήθηκαν με επιτυχία στα μετόπισθεν του γερμανικού στρατού επιτελώντας ενέργειες αντιμετώπισης ανταρτών.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, την εποχή της Περεστρόικα στη Σοβιετική Ένωση, πολλοί Κοζάκοι ενθουσιάστηκαν με την αναζωογόνηση των εθνικών τους παραδόσεων. Ο αταμάνος του μεγαλύτερου, του πανίσχυρου θύλακα Κοζάκων του Ντον, πήρε τον βαθμό του Στρατάρχη και το δικαίωμα να ιδρύσει νέο θύλακα. Οι Κοζάκοι έλαβαν ενεργό μέρος σε πολλές από τις συγκρούσεις που ακολούθησαν: στον πόλεμο της Υπερδνειστερίας, στη σύγκρουση Γεωργίας-Αμπχαζίας, στη σύγκρουση Γεωργίας-Οσετίας, στον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου, στον Πρώτο Πόλεμο της Τσετσενίας και στο Δεύτερο Πόλεμο της Τσετσενίας.

Τον Απρίλιο του 2005, ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν κατέθεσε στην Κρατική Δούμα ένα νομοσχέδιο "Περί της Κρατικής Υπηρεσίας των Ρώσων Κοζάκων", το οποίο και υπερψηφίστηκε στις 18 Μαΐου 2005. Για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες οι Κοζάκοι αναγνωρίστηκαν όχι μόνο ως ξεχωριστή εθνοπολιτισμική οντότητα αλλά και ως ισχυρή στρατιωτική δύναμη.

Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, υπάρχουν περίπου 7 εκατομμύρια άνθρωποι που σήμερα αυτοπροσδιορίζονται ως Ρώσοι Κοζάκοι, κυρίως στη Ρωσία και την πρώην Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών.