Ευτυχώς! Η γλώσσα του μυθιστορήματος είναι οικουμενική

Λέγεται πως μια καλή μετάφραση αξίζει όσο και το πρωτότυπο. Σύμφωνοι! Ωστόσο και από ένα κακομεταφρασμένο μυθιστόρημα κάτι διασώζεται, ειδικά αν αυτό το μυθιστόρημα είναι σπουδαίο. Διασώζεται η ατμόσφαιρα, αλλά και το περίγραμμα των χαρακτήρων του, διασώζεται ως ένα βαθμό και η στοχαστική του ψίχα, οι αφηγημένες ιδέες του.

Ο Κούντερα επισημαίνει σωστά πως δεν έχει νόημα πια η παράθεση εθνικών σχολών λογοτεχνίας. Ο Τσέχος απεχθάνεται τον λογοτεχνικό σωβινισμό και μας θυμίζει το παράδειγμα του Ραμπελαί που οι ίδιοι οι Γάλλοι τον υποτιμούν αλλά ένας Ρώσος στοχαστής, ο Μπαχτίν, τον κατανόησε καλύτερα από όλους. Τον Ντοστογιέφσκι αντίστροφα τον αγάπησε ένας Γάλλος, ο Ζιντ, που δεν ήξερε λέξη Γαλλικά. Ο Φόκνερ εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τον Καμύ, που τον διάβασε σε γαλλική μετάφραση. Τον Τζόις τον είχε σε μεγάλη εκτίμηση ο Αυστριακός Χέρμαν Μπροχ. Κι όλα αυτά τα παραδείγματα δεν αποτελούν εξαιρέσεις αλλά συνιστούν τον κανόνα.

Το μυθιστόρημα απελευθερωμένο από τα γλωσσικά σύνορα, χρειάζεται μόνο να κρατήσει άθικτη την αισθητική αξία του, και σε αυτό η γλώσσα δεν είναι εμπόδιο. Αν η πρωτοποριακή λογοτεχνία του Ντανίλο Κις, του Γκομπρόβιτς και του Στσεπάνοβιτς εξαρτιώνταν μόνο από όσους γνώριζαν Κροατικά, Πολωνικά ή Σέρβικα, τότε δεν θα ξέραμε τίποτε για το έργο του.

Σε αντίθεση με την ποίηση, που είναι εγκλωβισμένη στη γοητεία της γλώσσας, ειδικά όταν είναι έμμετρη και ομοιοκατάληκτη, το μυθιστόρημα είναι ένα νόμισμα που μπορεί να εξαργυρώνεται εύκολα σε διαφορετικές γλωσσικές επικράτειες, ακόμα και με μεταφράσεις που δεν διεκδικούν λογοτεχνικές δάφνες.