«Ο Μοναχικός» του Ιονέσκο - η αβάσταχτη βαρύτητα του μυθιστορήματος

Είναι άλλο πράγμα να γράφεις για το θέατρο και άλλο να γράφεις μυθιστόρημα. Ακόμα κι αν είσαι ο Ιονέσκο και μπαίνεις με τον αέρα του παραλόγου, αργά ή γρήγορα θα τα βρεις μπαστούνι. Είχε δίκιο ο Τολστόι που περνούσε τον Σαίξπηρ γενεές δεκατέσσερις για την άναρχη δομή των έργων του αλλά έτσι είναι το θέατρο. Από την εποχή των αρχαίων τραγικών ακόμα, η πλοκή δεν υπήρξε ποτέ το ζητούμενο, εξ ου και ο από μηχανής θεός για να μας βγάλει από τα δύσκολα.

Όταν αποφασίζεις να γράψεις μυθιστόρημα, ωστόσο, δεν έχεις στη διάθεσή σου ούτε σκηνικά ούτε ηθοποιούς. Είσαι μόνος σου απέναντι σ' έναν αναγνώστη, συχνά δύσπιστο, έτοιμο να πλήξει και να αρχίσει τα χασμουρητά και τις αποδοκιμασίες. Το μυθιστόρημα χρειάζεται υπομονή, χρειάζεται σχέδιο. Δεν πρέπει να ξεχνάς πως παρά τα περιθώρια που δίνει η νεωτερικότητα, η μεγάλη αφήγηση έχει μέσα της τον ρεαλισμό. Η αληθοφάνεια, η αβίαστη εξέλιξη των πραγμάτων, η προοικονομία και μια σφιχτή, πειστική πλοκή δεν είναι πολυτέλεια αλλά στοιχειώδης συνθήκη.

Ο Ιονέσκο, φυσικά, είναι ένα μέγεθος για τη παγκόσμια λογοτεχνία. Αν σου ζητούσαν να πεις δέκα μεγάλα ονόματα του 20ου αιώνα, δύσκολα θα τον άφηνες απέξω. Σύγχρονο θέατρο χωρίς τον δημιουργό της «Φαλακρής τραγουδίστριας» δεν νοείται. Ο Ρουμάνος συγγραφέας συμμετέχει στην οιονεί παρέα της Αριστερής όχθης του Παρισιού, Καμύ, Σαρτρ, Μαλρό, Μπέκετ...

Οι πρώτες σαράντα, πενήντα σελίδες του μοναδικού του μυθιστορήματος με την μεγαλειώδη τους απλότητα αυτό ακριβώς μας λένε. Ο ήρωας του Ιονέσκο ταυτίζεται με το καφκικό αρχέτυπο του υπαλλήλου, όπως ορθά επισημαίνει η μεταφράστρια του βιβλίου Σοφία Αυγερινού. Ακολουθεί έτσι το άχαρο δρομολόγιο του Ακάκι Ακακίεβιτς, του Γρέγκορ Σάμσα ή του Μερσώ. Οι δημιουργοί όμως αυτών των χαρακτήρων είχαν κάποιο σχέδιο, ήξεραν πού ακριβώς οδηγούν την ιστορία τους. Ο Ιονέσκο, αντίθετα, θεωρεί ότι με τον απλό αλλά βαθύ στοχασμό του θα δώσει μια κατάληξη στο μύθο. Δυστυχώς όμως στο μυθιστόρημα πρέπει να αφηγηθείς και κάτι, εκτός πια και αν είσαι ο Προυστ αλλά πόσοι Μαρσέλ υπάρχουν σε αυτόν τον κόσμο;

Από ένα σημείο και πέρα, ελλείψει πλοκής και σχεδίου επιστρατεύει τον «από μηχανής θεό», που στο μυθιστόρημα δυστυχώς δεν λειτουργεί. Και αφού δεν υπάρχει μια λογική ακολουθία σε όσα αφηγείται, εκμεταλλεύεται το δυνατό χαρτί των παραισθήσεων, παραληρώντας για περίπου εκατό, εκατό πενήντα σελίδες. Χάνεται ο χρόνος, ο τόπος, τα πρόσωπα, η Ιστορία, ο στοιχειώδης ρεαλισμός.

Ο Ιονέσκο, ως μυθιστοριογράφος, είναι ένας ακόμα κληρονόμος του παραληρηματικού «Υπογείου», που ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι το εγκατέλειψε για να γράψει τα μεγάλα του έργα. Στη ζωή δυστυχώς ένα πράγμα κάνουμε συνήθως καλά. Ο Ιονέσκο είναι σαφώς καλύτερος θεατρικός συγγραφέας από τον Καμύ, για παράδειγμα, αλλά σαφώς υποδεέστερος μυθιστοριογράφος.

Παρόλα αυτά ακόμα και σ' ένα ατυχές έργο η μεγαλοφυία ενός δημιουργού διασώζεται κυρίως σε στοχαστικές στιγμές όπως:

Τόσες πράξεις, τόσες περιπέτειες, τόσοι έρωτες, τόσα πράγματα που μας διέφυγαν, γιατί δεν προσέχουμε και δεν ξέρουμε να ζούμε και δεν αφήνουμε να διεισδύσει μέσα μας η πληρότητα της στιγμής. Τελικά όλα αυτά δεν ήταν παρά μονάχα λογοτεχνία.

Η μετάφραση αλλά και το επίμετρο της Σοφίας Αυγερινού είναι ισάξια ενός τόσο μεγάλου και ονομαστού δημιουργού όπως ο Ιονέσκο.