Η «Νανά» του Ζολά και ένας μεταφραστικός άθλος

Ο Εμίλ Ζολά εμφανίστηκε στη λογοτεχνία τη στιγμή που ο γαλλικός ρεαλισμός ψυχορραγούσε. Είχαν ήδη πεθάνει ο Μπαλζάκ και ο Σταντάλ ενώ ο Φλομπέρ ως κληρονόμος του ρεαλιστικού μυθιστορήματος οδηγούσε τη Μεγάλη Αφήγηση σε νέους πρωτόγνωρους δρόμους. Ο ίδιος ο Ζολά έγινε σημαιοφόρος του νατουραλισμού, ενός κινήματος σχολαστικού, όπου η εμμονή στη λεπτομέρεια οδηγούσε συχνά στην κοινοτοπία και στον μελοδραματισμό. Αντιπροσωπευτικό δείγμα της γραφής του Ζολά παραμένει η «Νανά», ως μείγμα καταγγελίας αλλά κι ενός ψυχογραφικού ρεαλισμού που δεν αντέχει σε αυστηρή κριτική.

Ο Ζολά ως δημιουργός κινείται στις ράγες της μπαλζακικής ηθογραφίας, χωρίς όμως τη λάμψη του Μπαλζάκ και με προθέσεις Ντίκενς χωρίς το ύφος και την τόλμη του Εγγλέζου στους χαρακτήρες. Το αποτέλεσμα είναι συνήθως ένα άνευρο, σχολαστικό κείμενο, που δύσκολα θα διαβαζόταν σήμερα. Ο Ζολά έχει το θλιβερό καθήκον να ενταφιάσει τον ρεαλισμό. Είναι ένας ευφάνταστος αφηγητής, δεν χωρά αμφιβολία αλλά δεν διαθέτει το στοχαστικό υπόβαθρο για να γράψει μυθιστόρημα αξιώσεων. Με το μικροσκόπιο του νατουραλισμού αναλίσκεται σε λεπτομέρειες και λειτουργεί ως ένας μονομανής εντομολόγος.

Συνιστά λοιπόν μεταφραστικό άθλο της αείμνηστης Μελίνας Καρακώστα αυτή η σκαμπρόζικη γλώσσα που επινόησε στη ράχη ενός ανούσιου κειμένου. Στο μετάφρασμα της Καρακώστα εντυπωσιάζει όχι μόνο η καθαρή σύνταξη και οι επιλογές των λέξεων αλλά κι ένας σπινθήρας γλωσσικός που αναδεικνύει το σκανδαλώδες στοιχείο που εμπεριείχε η «Νανά» στα χρόνια της πρώτης έκδοσης. Μόνο και μόνο για χάρη της μεταφράστριας αξίζει να διαβαστεί ένα μυθιστόρημα ενταφιασμένο ως ένα αδιάφορο κλασικό ανάγνωσμα. Η Μελίνα Καρακώστα δεν είναι πια μαζί μας, άφησε όμως πίσω της ένα αδρό αποτύπωμα με έργα σαν κι αυτό, επιτυγχάνοντας ένα μεταφραστικό θρίαμβο.