Έλενα Μαρούτσου: Βιωματικός ο πυρήνας στο «Εξιλαστήριο Θαύμα»

Συνέντευξη στον ΣΤΕΦΑΝΟ ΛΕΜΟΝΙΔΗ

«Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΑΣΧΟΛΕΙΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ»

Με πατέρα πολιτικό μηχανικό και μητέρα λογίστρια, ήταν αναμενόμενο να στρέψουν οι γονείς την Έλενα Μαρούτσου στις θετικές επιστήμες, όπου χαρακτηρίστηκε και μαθηματική ιδιοφυΐα, αλλά τους ξεγλίστρησε. Την κέρδισαν οι τέχνες και τα γράμματα, η φωτογραφία, τα εικαστικά και η μυθοπλασία. Με αφορμή την πρόσφατη βράβευσή της από το περιοδικό «Κλεψύδρα» για το βιβλίο της «Το εξιλαστήριο θαύμα», μας μίλησε για τη ζωή της και την αγάπη της για το διάβασμα και τη λογοτεχνία.

Η Έλενα Μαρούτσου ακροβατούσε μεταξύ πρακτικού και κλασικού, που για εμάς τους παλιούς ήταν τα άκρα αντίθετα, οι θετικές και οι θεωρητικές επιστήμες, αλλά: «Στα Ανάβρυτα όπου σπούδαζα με άφηναν να παρακολουθώ τα μαθήματα του πρακτικού και τα μαθήματα του κλασικού. Ήταν μια ειδική συνθήκη που εφαρμόστηκε για μένα επειδή ήμουν καλή στα μαθηματικά αλλά και στη γλώσσα. Ο πατέρας μου ήθελε να γίνω αρχιτέκτονας και μέχρι τελευταία στιγμή παίξαμε και το χαρτί της θετικής κατεύθυνσης. Ήμουν όμως βιβλιομανής, βιβλιοφάγος, μου άρεσε ως προοπτική και το επάγγελμα του δασκάλου και τελικά δεν διαψεύστηκα από την επιλογή μου. Μου αρέσει πολύ η τάξη. Οι γονείς μου σε ό,τι κι αν διακρινόμουν θα ήταν χαρούμενοι, απλώς ο πατέρας μου ίσως ονειρευόταν κάποια στιγμή να συνεργαστούμε».

Το βραβείο πεζογραφίας Κλεψύδρα 2023 απονέμεται το Σάββατο (17/6) στην Έλενα Μαρούτσου

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο «ΦΩΣ» στις 11/6/2023

Αλλά πήγατε στη Φιλοσοφική;

Ναι, ωστόσο την παράτησα κάποια στιγμή και την τελείωσα μετά από οκτώμισι χρόνια από την ημέρα της εισαγωγής μου. Ακολούθησα κάποια στιγμή τον καλλιτεχνικό χώρο, τη φωτογραφία, και μετέτρεψα το μπάνιο σε σκοτεινό θάλαμο, ασχολιόμουν με το κολάζ, πήρα μέρος σε εκθέσεις, είχαν πάρει τα μυαλά μου αέρα. Και η αλήθεια είναι ότι το πρώτο μου βιβλίο ήταν ένας συνδυασμός από κολάζ και κείμενα σαν ημερολόγιο. Στην πορεία, βέβαια, με κέρδισε το κείμενο.

Mετά τη Φιλοσοφική;

Έκανα ιδιαίτερα μαθήματα, αρρώστησε ο πατέρας μου και όλη η οικογένεια ήταν αφιερωμένη σε αυτήν την περιπέτεια. Τον συνόδευα στη Γαλλία για πρωτοποριακές χημειοθεραπείες. Ένας φίλος όμως που σπούδαζε στην Αγγλία με έπεισε και στα τριάντα μου έκανα ένα μεταπτυχιακό στο Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ με θέμα «Λογοτεχνία και Εικαστικές τέχνες».

Το πήραμε το μεταπτυχιακό;

Ναι, εκεί δεν μπορείς να χρονίζεις, πας τρεχάλα.

Επιστροφή στην Ελλάδα.

Η πρώτη δουλειά μου ήταν στη Ρόδο, σε τεχνικό λύκειο τουριστικής εκπαίδευσης. Εκεί εργάστηκα τρία χρόνια ως ωρομίσθια και μετά δύο χρόνια σε ιδιωτικό σχολείο.

Και μετά επιστροφή στην Αθήνα;

Ναι, σε τεχνικά λύκεια, γιατί δεν ήμουν διορισμένη. Δίδαξα λογοτεχνία σε υδραυλικούς, ψυκτικούς, ξυλουργούς, κομμώτριες. Μέχρι που βρήκα δουλειά πριν από 12 χρόνια στη Δραματική Σχολή Θεοδοσιάδη. Εκεί διδάσκω λογοτεχνία, ενώ επίσης εργάζομαι κι αλλού: συντονίζω λέσχες ανάγνωσης και διδάσκω δημιουργική γραφή σε συνεργασία με διάφορους φορείς. Γράφω, επίσης, βιβλιοκριτικές στην «Εφημερίδα των Συντακτών».

Πρώτο βιβλίο;

«Του ύψους και του βάθους, μικρές ιστορίες», το 1998, που ήταν υποψήφιο για βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου λογοτέχνη από το περ. «Διαβάζω». Το δεύτερο, «Οι προδοσίες των ονομάτων», το 2004, και ακολούθησε, το 2008, το μυθιστόρημα «Μεταξύ συρμού και αποβάθρας» που απέσπασε το Athens Prize for Literature του περ. (Δε)κατα. Τότε ήταν η πρώτη φορά που έδενα το κείμενο με εικαστικά στοιχεία, καθώς στο βιβλίο ενσωματώθηκαν 50 πίνακες του Μαγκρίτ. Ο συνδυασμός κειμένου και εικόνας ακολουθήθηκε και σε μερικά από τα επόμενα βιβλία μου, όπως το «Δύο» και οι «Θηριόμορφοι».

Πάμε στις «Χυδαίες ορχιδέες».

Είχε πολύ θερμή κριτική υποδοχή, ήταν υποψήφιο για όλα σχεδόν τα βραβεία λογοτεχνίας που απονέμονται στην Ελλάδα και βρέθηκε πολύ κοντά στη βράβευση από την Ακαδημία Αθηνών, αλλά κρίθηκε πορνογραφικό το περιεχόμενο και υπήρξαν κάθε λογής αντιδράσεις, τόσο επιθετικές όσο και υποστηρικτικές. Το βιβλίο, όπως το βλέπω εγώ, ήταν ένας στοχασμός πάνω στη σεξουαλικότητα, στα οικογενειακά τραύματα και στον ρόλο που παίζει η τέχνη στη ζωή. Ήταν το πρώτο βιβλίο μου που εκδόθηκε από τις εκδόσεις «Κίχλη», εγκαινιάζοντας μια γόνιμη συνεργασία που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Πώς πήγε σε πωλήσεις;

Κανένα από τα βιβλία μου δεν έσπασε τα ταμεία, αλλά έχουν θετική κριτική υποδοχή και είναι πάντα μέσα στις βραχείες λίστες για διάφορα βραβεία.

Διακρίνεστε, όμως, στην περιγραφή του ερωτισμού…

Η λογοτεχνία ασχολείται με την ανθρώπινη κατάσταση και η σεξουαλικότητα είναι μέρος αυτής. Ο τρόπος που κάθε συγγραφέας επιλέγει να μιλήσει για αυτήν ορίζεται από τη στόχευσή του. Για μένα είναι ζητούμενο η αποτύπωση της σωματικότητας, της αισθαντικότητας, του ερωτισμού, φυσικά με λογοτεχνικούς όρους και αποβλέποντας πάντα στην ανάδειξη των χαρακτήρων, στην προώθηση της πλοκής, στη δημιουργία μιας συγκεκριμένης ατμόσφαιρας. Η περιγραφή ερωτικών σκηνών στη λογοτεχνία δεν στοχεύει στη διέγερση (χωρίς βέβαια και να τη φοβάται).

Ο «Μέγας Ανατολικός» του Εμπειρίκου, όμως, είχε και λογοτεχνικότητα και διεγερτικότητα.

Ήταν ένα μεγάλο παιχνίδι του συγγραφέα, ένα σχέδιο ζωής, μια κιβωτός ερωτισμού, όπου πραγματοποιούνταν όλοι οι δυνατοί και αδύνατοι ερωτικοί συνδυασμοί. Τεράστιο δημιούργημα ως σύλληψη. Ο πανερωτισμός, που καθαγιάζει όλες τις μορφές της επιθυμίας και του πάθους, χωρίς όρια και φραγμούς. Ο «Μέγας Ανατολικός» ήταν μια πλεούμενη Εδέμ της απόλαυσης, χωρίς πτώση.

Επόμενο βιβλίο το «Δύο», το οποίο γράφτηκε από δύο συγγραφείς.

Ναι, το γράψαμε μαζί με την Ούρσουλα Φωσκόλου, που υπήρξε μάλιστα μαθήτριά μου της δημιουργικής γραφής. Εγώ έγραψα τον κύριο κορμό, το κυρίως «σώμα» του βιβλίου, και η Ούρσουλα επτά επιστολές και δύο παραμύθια, ενσωματωμένα στην πλοκή. Η σύλληψη στηρίχτηκε σε φωτογραφίες της Ντιαν Άρμπους, για τις οποίες όμως δεν κατορθώσαμε να πάρουμε τα δικαιώματα, γι’ αυτό και δεν μπήκαν στο βιβλίο. Έτσι, καταφύγαμε στη ζωγράφο Εύη Τσακνιά, η οποία αποτύπωσε κάποιες από τις φωτογραφίες με ελεύθερο τρόπο και τα σχέδιά της κόσμησαν τελικά την έκδοση.

Πώς γράφουν ένα βιβλίο δύο άτομα;

Η ιδέα μού γεννήθηκε από τότε κιόλας που η Ούρσουλα ήταν μαθήτριά μου και ένα παραμύθι της με γοήτευσε τόσο που της πρότεινα να γράψουμε κάτι μαζί. Δεν συναντήσαμε δυσκολίες γιατί, ενώ η καθεμία μας έχει διακριτή φωνή, έχουμε κοινή λογοτεχνική ματιά. Βοήθησε το γεγονός ότι υπήρξε διαχωρισμός των ρόλων. Είχαμε όμως και την απαιτούμενη ευελιξία στο ταίριασμα αυτών των ρόλων, των «φωνών».

Ίδια συνταγή και οι «Θηριόμορφοι»;

Όσον αφορά τη χρησιμοποίηση εικαστικών στοιχείων, ναι. Αυτήν τη φορά εμπνεύστηκα από τις ιδιαίτερα θεατρικές φωτογραφίες μιας Πολωνής φωτογράφου, της Λάουρα Μακαμπρέσκου. Επειδή όμως είχαμε «καεί» στην προηγούμενη απόπειρα, αυτήν τη φορά εξασφαλίσαμε εγκαίρως τα δικαιώματα και έτσι προέκυψε μια πολύ επιμελημένη έκδοση από τις εκδόσεις «Πόλις».

Και φτάνουμε στο βραβευμένο «Εξιλαστήριο Θαύμα».

Το μυθιστόρημα αυτό γράφτηκε τους μήνες που ακολούθησαν την αίτηση από μέρους της οικογένειάς μας για αναδοχή ασυνόδευτου προσφυγόπουλου, οπότε θα έλεγα πως υπάρχει ένας βιωματικός πυρήνας.

Ήρθε τελικά το παιδί;

Ναι, ένα κοριτσάκι από το Αφγανιστάν, που όταν ήρθε σπίτι μας ήταν οκτώ χρόνων. Έναν χρόνο μικρότερο από τη βιολογική μου κόρη.

Στο βιβλίο υπάρχει, όμως, διάψευση;

Το θέμα του βιβλίου είναι αυτό: η αναδοχή ενός ασυνόδευτου προσφυγόπουλου από μια μεσοαστική οικογένεια σε κρίση. Με ενδιέφερε το πώς επιδρά η εισβολή ενός ξένου, πώς μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης, να «μετατοπίσει» ανθρώπους και ισορροπίες. Άλλωστε, ο «εκτοπισμός» είναι κεντρικό θέμα του βιβλίου. Κάθε μέλος της οικογένειας κουβαλάει στις «αποσκευές» του κάποιον τραυματικό εκτοπισμό, γι’ αυτό και τους επηρεάζει τόσο πολύ ο ερχομός του πρόσφυγα.

Το βιβλίο ήταν πιο μοντέρνο σε σχέση με τα προηγούμενα;

Δεν μπορώ να το κρίνω εγώ αυτό. Είναι πιο προσηλωμένο στην πραγματικότητα. Δεν είναι έντονο το φαντασιακό κομμάτι, όπως ίσως σε κάποια από τα προηγούμενα. Είναι ένα αστικό μυθιστόρημα. Από αυτήν την άποψη, είναι κάτι νέο για μένα. Θεματικά, εννοώ. Όσον αφορά τον τρόπο του, εντάσσεται μάλλον κι αυτό, όπως και άλλα μου βιβλία, στον μοντερνισμό. Υπάρχουν κι εδώ διάφορες αφηγηματικές φωνές και οπτικές γωνίες, συναντάμε σελίδες ημερολογίου, επιστολές, εγκιβωτισμένες ιστορίες.

Τι άλλαξε με τη βράβευση του βιβλίου;

Δεν ξέρω αν «άλλαξε» κάτι. Με τη βράβευση χαίρεται το παιδικό κομμάτι του εαυτού μας, αυτό που επιζητά τον έπαινο. Βέβαια, πάντα ελπίζουμε να υπάρχει και κάποιος αντίκτυπος στις πωλήσεις ή σε μια πιθανή μετάφραση, καθώς τα βραβευμένα βιβλία έχουν περισσότερες πιθανότητες να μεταφραστούν. Θα δούμε…

Οι τίτλοι των βιβλίων σας είναι ιδιόμορφοι. Οι «Θηριόμορφοι» για παράδειγμα…

Οι τίτλοι λειτουργούν συχνά για μένα σαν φάρος. Πολλά βιβλία μου ξεκίνησαν επειδή μου γεννήθηκε στον νου ο τίτλος και αυτός με καθοδήγησε. Συνέβη με το «Μεταξύ συρμού και αποβάθρας», με τις «Χυδαίες ορχιδέες» και με τους «Θηριόμορφους», που αναφέρατε, όπου ο τίτλος μαζί με τις φωτογραφίες ανακίνησαν μέσα μου την επιθυμία να μιλήσω για το «ζωώδες» στον άνθρωπο.

Βλέπω το σπίτι έχει πολλές ορχιδέες…

Ναι, μετά τις «Χυδαίες ορχιδέες», συχνά επιλέγουν να μου στείλουν γλάστρες με ορχιδέες. Αυτές ήρθαν για την ονομαστική μου γιορτή.

Πότε γράφετε;

Όταν έχω ελεύθερο χρόνο. Το πρωί πλέον, καθώς δουλεύω απογευματινές ώρες.

Διαβάζετε;

Λογοτεχνία ως επί το πλείστον. Επειδή γράφω κριτικές και συντονίζω και λέσχες ανάγνωσης, ένα κομμάτι των αναγνώσεών μου αφορά τη δουλειά μου.

Άρα διαβάζετε επαγγελματικά;

Διαβάζω και για επαγγελματικούς λόγους. Τα βιβλία, όμως, για τα οποία γράφω κριτική ή επιλέγω για τις λέσχες είναι αυτά που με ενδιαφέρουν. Άρα, πάλι για την ευχαρίστησή μου διαβάζω! Πάντα διάβαζα. Είναι ένα κουσούρι που είχα από μικρή. Από την ηλικία των δέκα ετών διαβάζω ασταμάτητα. Τα πρώτα μου βιβλία ήταν του Μενέλαου Λουντέμη, της Άλκης Ζέη, της Ζωρζ Σαρή. Από τότε αγάπησα τη λογοτεχνία. Ήταν μια τεράστια ανακάλυψη για μένα ο κόσμος του βιβλίου.

Τα παιδιά σας διαβάζουν;

Η μεγάλη μου κόρη μόλις ανακάλυψε τα βιβλία, άρχισε φέτος ξαφνικά να διαβάζει. Εκεί που δεν διάβαζε καθόλου, τώρα δεν σταματάει το διάβασμα. Και στα διαλείμματα στο σχολείο διαβάζει βιβλία. Η μικρή έχει επιθυμία, αλλά μόλις πρόπερσι έμαθε γραφή και ανάγνωση.

Και πώς γίνατε ανάδοχη μητέρα, ενώ είχατε παιδί;

Με συγκίνησε και με προβλημάτισε η τύχη των ασυνόδευτων προσφυγόπουλων. Βλέπαμε στις ειδήσεις τις βάρκες, τους πνιγμένους. Υπήρχε και μια έκκληση, θυμάμαι, για τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα… Και μόλις έμαθα ότι μια φίλη έκανε αίτηση, μου μπήκε η ιδέα να το προσπαθήσουμε. Ενθουσιάστηκε και η κόρη μου, που τη ρωτήσαμε πριν πάρουμε την απόφαση. Είναι μια μοναδική εμπειρία αυτή της αναδοχής, παρά τις δυσκολίες που χρειάστηκε να αντιμετωπίσουμε. Όπως όλα τα δυνατά βιώματα, σε μεταμορφώνει.