Η ελεφάντινη μνήμη του μυθιστορήματος

Στο πέρασμα του χρόνου έχει αποδειχθεί πως τέχνες όπως η ζωγραφική και η μουσική είναι πάντα ένα βήμα μπροστά από τη λογοτεχνία. Είναι επίσης διαπιστωμένο πως όσες φορές το μυθιστόρημα προσπάθησε να συμπορευτεί με την εικαστική ή μουσική πρωτοπορία έφαγε τα μούτρα του. Τρανταχτό παράδειγμα παραμένει η θλιβερή κατάληξη του πολλά υποσχόμενου «Νέου μυθιστορήματος».

Το μυθιστόρημα εξαρτάται από την γλώσσα που συνθέτουν λέξεις. Η ισχυρή σημειολογία λειτουργεί σαν πέδικλο τόσο στην φαντασία του δημιουργού όσο και στην αντίληψη ενός αναγνώστη. Αντίθετα η ζωγραφική των χρωμάτων και των σχημάτων όπως και η μουσική των ήχων κινούνται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο αντιληπτικής ικανότητας. Το στοιχείο αυτό προσδίδει μεγαλύτερη ελευθερία στους καλλιτέχνες και αυτό αποδείχθηκε στη διάρκεια του εικοστού αιώνα με όλες τις κοσμογονικές αλλαγές τόσο στον εικαστικό κόσμο όσο και στη μουσική. Το μυθιστόρημα ακολούθησε ασθμαίνοντας την πρωτοπορία, αφομοιώνοντας δραματικά και ποιητικά στοιχεία που ανανέωσαν σημαντικά την λογοτεχνική παραγωγή αλλά ως εκεί. Δεν μπορεί κανείς να φανταστεί τον οργιώδη αυτοσχεδιασμό της τζαζ ή τα καθηλωτικά επιτεύγματα της αφηρημένης τέχνης να αποκτούν νόημα σε ένα μυθιστορηματικό πλαίσιο.

Ακόμα και οι νεωτερισμοί του Τζόις, της Γουλφ, του Φόκνερ ή του Πίντσον φαντάζουν νηπιακές απόπειρες σε σχέση με τους αντίστοιχους πειραματισμούς στη ζωγραφική και στη μουσική. Σε ένα πράγμα μόνο υπερτερεί το μυθιστόρημα από τη φύση του. Όπως πολύ σωστά επισημαίνει και ο Καμύ στον «Επαναστατημένο άνθρωπο» υπάρχει πολλή μνήμη μέσα στο μυθιστόρημα, μνήμη που στερείται κατά κανόνα τόσο η ζωγραφική όσο και η μουσική -μνήμη σαφή την οποία κατακρατούν οι λέξεις αλλά όχι τα χρώματα και οι ήχοι. Ένας πίνακας αποτυπώνει μια ή περισσότερες στιγμές σε ένα ή περισσότερα επίπεδα αλλά σε σχέση με ένα μυθιστόρημα αντιπροσωπεύει μια σελίδα ή το πολύ μια ενότητα. Ένα μουσικό έργο περιλαμβάνει ένα μέρος της πραγματικότητας, το πιο ποιητικό, αλλά δεν μπορεί να ανακτήσει συνολικά το φαινόμενο μιας εποχής έτσι όπως το ανακτά ένα μεγάλο μυθιστόρημα. Σε αυτή τη ζωή κάτι κερδίζεις, κάτι χάνεις!