Ηρώ Κανακάκη, η ζωή και το έργο της στην Εθνική Βιβλιοθήκη

Η Ηρώ Κανακάκη ήταν μία από τις πλέον σημαντικές παρουσίες της δικτατορικής περιόδου και των μεταπολιτευτικών χρόνων στον καλλιτεχνικό χώρο. Λόγω των πρώιμων έργων της, μεστών πολιτικών μηνυμάτων, πράγμα που τότε αντανακλούσε τόσο τις πολιτικές της ιδέες, όσο και το ζοφερό κλίμα της δικτατορίας (1967-1974), αποτυπώθηκε στην κοινή συνείδηση, ως ζωγράφος με έργα έμπλεα κοινωνικοπολιτικών μηνυμάτων.

Κι αυτό δεν απείχε τότε από την πραγματικότητα. Διότι, εκτός των άλλων, ήταν εκείνη η τολμηρή καλλιτέχνιδα που φιλοτέχνησε το πρώτο εξώφυλλο του εμβληματικού περιοδικού «αντί», που κυκλοφόρησε τον Μάιο του 1972 και απαγορεύτηκε αμέσως από το καθεστώς των Συνταγματαρχών. Όμως, ο ζωγραφικός βίος της Κανακάκη υπήρξε ευρύτατος. Χάραξε το δικό της δρόμο στη ζωγραφική, στο στυλ και το ύφος, το οποίο στα επόμενα χρόνια υπέστη σταδιακά πολλές μεταβολές: καινοτόμα χαράκτρια στα χρόνια του 1970, ζωγράφος με διεθνή παρουσία στα χρόνια του 1980, δασκάλα με σημαντικό αποτύπωμα στους σπουδαστές της Σχολής Βακαλό τη δεκαετία του 1990.

Η Κανακάκη μολονότι διαμορφώθηκε αρχικά από το ζοφερό κλίμα της Χούντας, αργότερα η πορεία της καθορίστηκε από την παραμονή της στην Αγγλία. (1973-1989). Αφομοίωσε επιρροές από την pop art, από την αγγλική μεταπολεμική ζωγραφική και τελικά από το διεθνώς αναδυόμενο στη δεκαετία του ’80 κίνημα του νεο-εξπρεσιονισμού, για να αρθρώσει στις αρχές της δεκαετίας του ’90 έναν πρωτότυπο, εικαστικό λόγο που εκφράστηκε σε μνημειακή κλίμακα και αμφισβήτησε τις επικρατούσες κοινωνικές νοοτροπίες και αξίες μιας εποχής στην οποία οι παθογένειες της Μεταπολίτευσης είχαν αποκτήσει έντονο χαρακτήρα με την εμφάνιση νέων τρόπων κοινωνικής δράσης και συμπεριφοράς. Η Κανακάκη μιλούσε πλέον περισσότερο με τη ζωγραφική της. Είχε κατακτήσει ή ίδια, μετά από επίμονο αγώνα, ένα ιδιαίτερο επίπεδο καλλιτεχνικής ωριμότητας.

Η Κανακάκη γεννήθηκε στον Πειραιά τον Ιούνιο του 1945. Σπούδασε χαρακτική στο εργαστήριο του Κωνσταντίνου Γραμματόπουλου, στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ), από το 1965 έως το 1969. Ηγετικό στέλεχος της «Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη», είχε εκλεγεί στο Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου Φοιτητών της ΑΣΚΤ καθώς και στο Κεντρικό Συμβούλιο της Εθνικής Φοιτητικής Ένωσης Ελλάδας (ΕΦΕΕ) την περίοδο 1965-1967. Με το ξέσπασμα της Δικτατορίας της 21ης Απριλίου εξορίστηκε στη Γυάρο, όπου παρέμεινε για πολλούς μήνες. Τον Δεκέμβριο του 1972, πραγματοποίησε την πρώτη ατομική της έκθεση στο Καλλιτεχνικό και Πνευματικό Κέντρο «Ώρα» του Ασαντούρ Μπαχαριάν και το 1973 εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο, όπου έκανε μεταπτυχιακές σπουδές χαρακτικής στο Croydon College of Art (1973-1974). Έζησε στην αγγλική πρωτεύουσα έως το 1989, εκθέτοντας όμως έργα της στην Ελλάδα, στο Παρίσι, στη Λευκωσία, στo Λονδίνο, ενώ εκπροσώπησε την Ελλάδα στη Μπιενάλε Νέων του Παρισιού (1980). Το 1989 επέστρεψε με την οικογένειά της στην Αθήνα. Δίδαξε το μάθημα του Βασικού Σχεδίου στη Σχολή Βακαλό. Πέθανε στις 14 Σεπτεμβρίου στην Αθήνα από εγκεφαλικό επεισόδιο. Τον Απρίλιο του 1998 η γκαλερί Νέες Μορφές, παρουσίασε την έκθεση «Ηρώ Κανακάκη 1945-1997», όπου εκτέθηκε η ενότητα των σχεδίων της «Κασσάνδρας» που είχε φιλοτεχνήσει για το Φεστιβάλ Άργους το 1995.

Είκοσι έξι χρόνια μετά από εκείνη την έκθεση, στις φιλόξενες αίθουσες της Εθνικής Βιβλιοθήκης παρουσιάζεται μια επιλογή από το πλούσιο έργο της Ηρώς Κανακάκη. Στόχος της έκθεσης δεν είναι απλώς να θυμίσει στο κοινό και τους ειδικούς την πρόωρα χαμένη ζωγράφο, αλλά να καταδείξει τον πλούτο των αναζητήσεών της, που εκκινούν από τον κριτικό ρεαλισμό, επεκτείνονται στον μαγικό ρεαλισμό και τον υπερρεαλισμό, για να καταλήξουν σε μια βαθιά ανατρεπτική εξπρεσιονιστική έκφραση. Να φανερώσει μία δημιουργό χαρτογραφώντας και αξιολογώντας όλη τη ζωγραφική της διαδρομή. Και να τεκμηριώσει πως καθ’ όλη τη διάρκεια της δημιουργίας της, η ζωγραφική ως τεχνική και εκφραστική διαδικασία, βρισκόταν στο επίκεντρο των αναζητήσεών της.

Αίθουσα Πολλαπλών Προβολών, 2ος όροφος της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, ΚΠΙΣΝ (Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος)

Εγκαίνια: Τρίτη, 23 Ιανουαρίου, στις 20.00
Διάρκεια έκθεσης: 23/1/2024 – 22/3/2024
Ωράριο λειτουργίας: καθημερινά, 09:30 – 20:00
Είσοδος ελεύθερη
Επιμέλεια έκθεσης: Σπύρος Μοσχονάς

Την έκθεση συνοδεύει έγχρωμος κατάλογος 176 σελίδων, που αποτελεί έκδοση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος σε επιμέλεια του Σταύρου Ζουμπουλάκη. Περιλαμβάνει κείμενα των Σταύρου Ζουμπουλάκη, Γιάννη Μπόλη, Σπύρου Μοσχονά ενώ στο παράρτημα αναδημοσιεύονται κείμενα των Ελένης Βακαλό, Αντώνη Καρκαγιάννη και Ελένης Βαροπούλου. Ο Κατάλογος επιχειρεί τη συνολική αποτίμηση της ζωγράφου και φωτίζει τη σύντομη αλλά σημαντική καλλιτεχνικής δημιουργίας της, που απλώθηκε στην Ελλάδα και την Αγγλία.