Βελάσκεθ Las meninas: «Η θεολογία της ζωγραφικής»

Λένε για τον Βελάσκεθ πως ήταν διπλά τυχερός που έγινε ζωγράφος της αυλής του Φιλίππου Δ', όχι μόνο γιατί ήταν ευνοούμενος ενός βασιλιά αλλά γιατί ήρθε σε επαφή με τη βασιλική συλλογή που του άνοιξε τα μάτια στο μεγαλείο της Βενετσιάνικης τέχνης και κυρίως του Τισιανού. Ασχέτως αν ο Βελάσκεθ με τον καιρό ξεπέρασε και αυτό τον μεγάλο Τισιανό με τις ρευστές και διακοπτόμενες πινελιές του και τα λεπτά στρώματα χρώματος που σε ορισμένες περιπτώσεις αφήνουν ορατή την υφή του μουσαμά.

Ο Πλάτων έλεγε πάντα ότι η ζωγραφική είναι μια τέχνη βουβή. Ενώ η ποίηση μιλά η ζωγραφική παραμένει σιωπηλή. Ταυτόχρονα όμως η ζωγραφική παρουσιάζει ένα αντικείμενο ενώ η ποίηση αρκείται σε μια απλή αναφορά σε αυτό. Γι' αυτό και η αντίθεση ανάμεσα στο προφανές και στο αμνημόνευτο είναι μεγαλύτερη από κάθε άλλη τέχνη. Ο θεατής αρκείται σε αυτό που του προσφέρει η εικόνα και καμία άλλη τέχνη δεν απαιτεί τόσο παθητική στάση.

Ο πίνακας "Las meninas" (γνωστός με τον αρχικό τίτλο «Η οικογένεια του Φιλίππου Δ'») είναι μια φαντασμαγορική επίδειξη των δυνατοτήτων της ζωγραφικής του καβαλέτου. Από τα τέλη του 17ου αιώνα το έργο αυτό το αποκαλούσαν «θεολογία της ζωγραφικής».

Το Las Meninas, θυμίζει κάπως τον Οδυσσέα του Τζόις αφού όπως το μυθιστόρημα του Ιρλανδού βασικά έχει ως θέμα το μυθιστόρημα, έτσι και το έργο του Ισπανού ζωγράφου έχει ως θέμα του την ίδια τη ζωγραφική. Ο τίτλος δόθηκε από τις δύο κυρίες των τιμών (Las meninas) που πλαισιώνουν την πεντάχρονη ινφάντα.

Για πρώτη φορά μια ασήμαντη στιγμή της βασιλικής καθημερινότητας αποδίδεται σε τόσο μεγαλειώδη κλίμακα που συνήθως χρησιμοποιήθηκε για ιστορικά θέματα. Η πολυεπίπεδη τέχνη του Βελάσκεθ έχει μέχρι σήμερα μελετηθεί επαρκώς σε κάθε λεπτομέρεια αυτού του πίνακα από το είδωλο του βασιλικού ζεύγους στον καθρέφτη μέχρι την παρουσία του ίδιου του ζωγράφου που παραπέμπει στις πιο ευρηματικές σελίδες του Δον Κιχώτη, στις οποίες οι ήρωες μιλούν για το βιβλίο στο οποίο εμφανίζονται και για τον συγγραφέα του.

Ένα θέμα που υποβόσκει στις Meninas έχει να κάνει με την κοινωνική θέση του ίδιου του ζωγράφου με αφορμή την ίδια του την τέχνη. Την εποχή που ο Βελάσκεθ ζωγράφιζε τον περίφημο πίνακα, επιζητούσε να γίνει δεκτός σε ένα από τα τάγματα που εξασφάλιζαν τίτλους ευγενείας. Οι αγκυλώσεις των κύκλων ευγενείας απέκλειαν την ζωγραφική θεωρώντας τη χειρωνακτική εργασία. Οι Meninas μπορούν να εκληφθούν και ως παρέμβαση εκ μέρους του Βελάσκεθ στο ακανθώδες ζήτημα. Δυο χρόνια μετά την ολοκλήρωση του πίνακα ο Βελάσκεθ έγινε δεκτός στο πιο περίοπτο τάγμα ευγενείας κι αυτό ήταν μια νίκη της τέχνης που ολοκληρώθηκε με τον σταυρό του τάγματος στο στήθος του καλλιτέχνη κατόπιν εντολής του βασιλιά.