Φέλα Κούτι: Ο Τσε της παγκόσμιας μουσικής

Ο Φέλα Ανικουλάπο Κούτι γνωστός και ως Αμπάμι Εντα υπήρξε πρωτοπόρος του Αφρομπίτ, ενός αφρικανικού είδους μουσικής που συνδυάζει τα παραδοσιακά κρουστά γιορούμπα και το φωνητικό στυλ της αμερικανική φανκ και τζαζ. Στο απόγειο της δημοτικότητάς του, θεωρείτο ως ένας από τους πιο «προκλητικούς και χαρισματικούς μουσικούς ερμηνευτές» της Αφρικής. Ο Οδηγός AllMusic τον χαρακτήρισε «μουσική και κοινωνικοπολιτική φωνή» διεθνούς εμβέλειας.

Ο Κούτι ήταν γιος της Νιγηριανής ακτιβίστριας για τα δικαιώματα των γυναικών, της Funmilayo Ransome-Kuti. Έγινε διάσημος στη δεκαετία του '70 με τη μπάντα του Africa 70 (με τον ντράμερ Τόνι Άλεν) και βρέθηκε στο στόχαστρο της στρατιωτικής χούντας της Νιγηρίας. Το 1970 ίδρυσε την κοινότητα της Δημοκρατίας της Καλακούτα, η οποία αυτοανακηρύχτηκε ανεξάρτητη από τη κυβέρνηση της στρατιωτικής χούντας. Η κοινότητα καταστράφηκε το 1978 σε επιδρομή των στρατιωτικών δυνάμεων.

Γόνος καλής οικογενείας

Ο Ολουφέλα Ολουσεγκούν Ολουντοτούν Ράνσομε Κούτι κατάγεται από οικογένεια της ανώτερης μεσαίας τάξης της Νιγηρίας. Η μητέρα του, αρχηγός Funmilayo Ransome-Kuti, ήταν μια αντιαποικιακή φεμινίστρια και ο πατέρας του, ο αιδεσιμότατος Israel Oludotun Ransome-Kuti, Αγγλικανικός ιερέας, διευθυντής σχολείου και ο πρώτος πρόεδρος της Διδασκαλικής Ένωσης της Νιγηρίας. Τα αδέρφια του Beko Ransome-Kuti και Olikoye Ransome-Kuti, και οι δύο γιατροί, ήταν γνωστοί σε εθνικό επίπεδο. Ο Κούτι ήταν πρώτος ξάδερφος του συγγραφέα και νομπελίστα Wole Soyinka, του πρώτου μαύρου Αφρικανού που κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Η λονδρέζικη εμπειρία και η επιστροφή στην Αφρική

Ο Κούτι φοίτησε στο σχολείο Abeokuta Grammar School. Το 1958, μετέβη στο Λονδίνο για να σπουδάσει ιατρική, αλλά αφοσιώθηκε στη μουσική παίζοντας τρομπέτα στο Εκεί σχημάτισε το συγκρότημα Koola Lobitos το οποίο έπαιζε ένα συνδυασμό τζαζ και highlife. Το 1960, ο Κούτι παντρεύτηκε την πρώτη του σύζυγο, Remilekun (Remi) Taylor, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά ( Femi, Yeni και Sola). Το 1963, ο Κούτι επέστρεψε στην άρτι ανεξάρτητη Ομοσπονδία της Νιγηρίας, επανένωσε το συγκρότημα Koola Lobitos και εκπαιδεύτηκε ως ραδιοφωνικός παραγωγός για τον Οργανισμό Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης της Νιγηρίας. Έπαιξε για κάποιο διάστημα με τον Victor Olaiya και τους All-Stars του.

Αφρομπίτ και USA

Το 1967, ο Κούτι ταξίδεψε στην Γκάνα αναζητώντας μια νέα μουσική κατεύθυνση. Ονόμασε το στυλ του Αφρομπίτ, έναν συνδυασμό highlife, funk, jazz, salsa, calypso και παραδοσιακής Yoruba μουσικής. Το 1969, ο Κούτι ταξίδεψε με το συγκρότημα στις Ηνωμένες Πολιτείες και πέρασε δέκα μήνες στο Λος Άντζελες. Ενώ ήταν εκεί, ανακάλυψε το κίνημα της Μαύρης Δύναμης μέσω της Σάντρα Σμιθ (τώρα γνωστής ως Sandra Izsadore ή Sandra Akanke Isidore), μάχιμου μέλους του Κόμματος των Μαύρων Πανθήρων. Αυτή η εμπειρία επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη μουσική και τις πολιτικές του απόψεις. Μετονόμασε το συγκρότημα του σε Νιγηρία 70. Κάποια στιγμή αργότερα η Υπηρεσία Μετανάστευσης και Πολιτογράφησης ενημερώθηκε από έναν διοργανωτή συναυλιών ότι ο Κούτι και η μπάντα του βρίσκονταν στις ΗΠΑ χωρίς άδεια εργασίας. Το συγκρότημα πραγματοποίησε μια γρήγορη ηχογράφηση στο Λος Άντζελες που αργότερα κυκλοφόρησε ως The '69 Los Angeles Sessions.

Ο Κούτι αφοσιώθηκε στον πολιτικό ακτιβισμό στην Αφρική από τη δεκαετία του 1970 μέχρι τον θάνατό του. Επέκρινε τη διαφθορά νιγηριανών κυβερνητικών αξιωματούχων και την κακομεταχείριση Νιγηριανών πολιτών. Μίλησε για την αποικιοκρατία ως τη ρίζα των κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών προβλημάτων που ταλαιπωρούσαν τον αφρικανικό λαό. Η διαφθορά ήταν ένα από τα χειρότερα πολιτικά προβλήματα που αντιμετώπιζε η Αφρική τη δεκαετία του 1970 και η Νιγηρία ήταν μεταξύ των πιο διεφθαρμένων χωρών. Η κυβέρνησή της Νιγηρίας νόθευε εκλογές και πραγματοποιούσε πραξικοπήματα που τελικά επιδείνωναν τη φτώχεια, την οικονομική ανισότητα, την ανεργία και την πολιτική αστάθεια, προωθώντας περαιτέρω τη διαφθορά και το έγκλημα. Τα τραγούδια διαμαρτυρίας του Κούτι κάλυψαν θέματα εμπνευσμένα από την επίδραση της διαφθοράς στην Αφρική.

Ο Κούτι συνελήφθη περισσότερες από 200 φορές και φυλακίστηκε. Η κυβέρνηση έστειλε στρατιώτες για να βιαιοπραγήσουν κατά του Κούτι, της οικογένειας και των φίλων του και να καταστρέψουν ό,τι όργανα ή ηχογραφήσεις είχε.

Το 2021, το συνδρομητικό κανάλι HULU κυκλοφόρησε ένα ντοκιμαντέρ έξι επεισοδίων με τίτλο "McCartney 3, 2, 1", στο οποίο ο Πολ Μακάρντεϊ φέρεται να διηγείται για μια επίσκεψη όπου είδε τον Φέλα Κούτι στο African Shrine, το κλαμπ του Κούτι έξω από το Λάγος, στις αρχές της δεκαετίας του 1970: «Η μουσική ήταν τόσο απίστευτη που έκλαψα. Η εμπειρία ήταν μια από τις μεγαλύτερες μουσικές στιγμές της ζωής μου».