Το στρες της άσκησης και η φυσική κατάσταση

Η αδυναμία προσαρμοστικότητας συνεπάγεται την αποτυχία επίτευξης στόχου, με συνέπεια την ψυχική συντριβή του αθλουμένου. Καθένας πρέπει να αναγνωρίζει την ανεκτικότητά του στο στρες της άσκησης και να καθορίζει ένα προπονητικό πλάνο συμβατό με την παρούσα φυσική του κατάσταση. Επίσης, να λάβει σοβαρά υπόψη του τις άλλες πηγές στρες, όπως το άγχος της εργασίας, τη συναισθηματική φόρτιση, την ηλικία και το φύλο, προϋπάρχοντα νοσήματα, γενετικούς και ιδιοσυστασιακούς παράγοντες και πιθανή φαρμακευτική αγωγή. Επιπλέον, η τελειομανία, οι πεποιθήσεις και τα πιστεύω που συνθέτουν την προσωπικότητα, οι διαταραχές του κικαρδιανού ρυθμού, η μη ανοχή στον πόνο συμβάλλουν σημαντικά στον βαθμό του στρες. Αν και η τελειομανία συμβάλλει στη μεγαλύτερη ψυχοκινητική κινητοποίηση και στην επίμονη φυσική δραστηριότητα, εντούτοις συχνά παραγνωρίζει τους πιθανούς κινδύνους που απορρέουν από την αδυναμία του σώματος να επεξεργαστεί το υπερβολικό προπονητικό φορτίο.

Πολλά συστήματα είναι πιθανόν να βλαφτούν αντί να ωφεληθούν καθώς ο αθλητής, λόγω ψυχικής εξάρτησης, συνεχίζει να αθλείται. Το πρόβλημα περιπλέκεται όταν κατά την αποχή από την άσκηση, λόγω τραυματισμού ή άλλων αιτιών, το σώμα διαμαρτύρεται επειδή χάνει τα ευχάριστα συναισθήματα που απορρέουν από τις δράσεις των ψυχοτρόπων ουσιών που απελευθερώνονται κατά την άσκηση, όπως οι ενδορφίνες, η ντοπαμίνη, τα ενδοκανναβοειδή και άλλα. Βιώνεται ένα σύνδρομο στέρησης με κατάθλιψη, επιθετικότητα, νευρικότητα, σύγχυση, αύξηση της αρτηριακής πίεσης, ταχυκαρδία, αίσθημα κόπωσης, κ.ά.

Οι φυσιολογικές προσαρμογές στο φορτίο της άσκησης αφορούν στο νευρομυικό, ορμονικό, καρδιοκυκλοφορικό, θερμορυθμιστικό, ανοσολογικό, γαστρεντερικό και στο σύστημα οξεοβασικής ισορροπίας στο οποίο περιλαμβάνονται οι νεφροί και το ήπαρ. Ο αναμενόμενος φυσιολογικός μηχανισμός προσαρμογής στο άριστο προπονητικό ερέθισμα συνίσταται στην ενεργοποίηση του νευρικού συστήματος, στην αύξηση της κορτιζόλης και των ουσιών που μεταφέρουν μηνύματα και ενεργοποιούν μεταβολικές οδούς, στην αδρεναλίνη, στη νοραδρεναλίνη, με αποτέλεσμα την αύξηση της καρδιακής συχνότητας, της αρτηριακής πίεσης, καθώς και του αριθμού και του βάθους των αναπνοών.

Ύστερα από αρκετό χρονικό διάστημα εβδομάδων έως μηνών, δηλαδή σε χρόνια βάση, επιτυγχάνεται μείωση της δραστηριότητας του νευρικού συστήματος το οποίο, με το ίδιο προπονητικό στρες κινητοποιείται με μικρότερη αναστάτωση. Ταυτόχρονα, αυξάνεται η πυκνότητα των τριχοειδών και των μιτοχονδρίων, με συνέπεια την αυξημένη παραγωγή ενζύμων και πρωτεϊνών, τη βελτιωμένη ανεκτικότητα στη γλυκόζη και στη δράση της ινσουλίνης, τη μεγαλύτερη αντιοξειδωτική δραστηριότητα και την καλύτερη λειτουργία της μνήμης. Η διατασιμότητα των αγγείων βελτιώνεται και τα αγγεία υφίστανται αύξηση της διαμέτρου τους (remodeling), οπότε οι αθηρωματικές πλάκες καταλαμβάνουν μικρότερο ποσοστό της επιφάνειας του εσωτερικού τοιχώματος του αγγείου.

Οι δομές του σώματος δεν είναι στατικές αλλά έχουν πλαστικότητα, δηλαδή υπόκεινται στον κύκλο κυτταρικός θάνατος – αναγέννηση. Αυτό συνεπάγεται πιθανή υποστροφή ή εξάλειψη των αθηρωματικών πλακών. Αν και αυτό το τελευταίο δεν έχει αποδειχθεί είναι βέβαιο ότι η αερόβια άσκηση, μέσω της αντιφλεγμονώδους δράσης της, σταθεροποιεί την αθηρωματική πλάκα στα τοιχώματα των αγγείων και έτσι δεν είναι εύκολο να αποσπαστεί. Αντίθετα, η χρόνια δυσπροσαρμοστική απάντηση συνεπάγεται παρατεταμένη κυκλοφορία και δράση της κορτιζόνης, συνεχή καταβολισμό και κυτταρικό θάνατο, χωρίς αναγέννηση και πολλαπλασιασμό των κυττάρων, υπολειτουργία και έκπτωση περιοχών του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη μνήμη (ιππόκαμπος), αναστολή νευρογένεσης, καταστολή ενζύμων που συμβάλλουν στον πολλαπλασιασμό των κυττάρων, αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη, υπερβολικό οξειδωτικό στρες, χρόνια φλεγμονή των τοιχωμάτων των αγγείων, με αποτέλεσμα τη δυσλειτουργία πολλών οργάνων.

Τελικά, η ομοιοστασία των λειτουργιών του σώματος δεν μπορεί να διατηρηθεί εν όψει του στρες της άσκησης, λόγω διαταραχών της λειτουργίας πολλών οργάνων και συστημάτων.

Δρόσος Βενετούλης

Πνευμονολόγος, τ. Δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά.