Βαδίζοντας προς το 2025 - Κίνα και Ρωσία αλλάζουν τον γεωπολιτικό χάρτη

Ο κόσμος βιώνει ένα περίεργο φαινόμενο ασύμμετρων εντάσεων που εκδηλώνονται σε πολλές χώρες της Ασίας, της Ευρώπης και της Αμερικής, με τις κυβερνήσεις και τους θεσμούς σε κάθε χώρα να αντιμετωπίζουν μεγάλες προκλήσεις για το μέλλον, από την στιγμή που έχει καταστεί εμφανές πως η αποκαλούμενη παγκόσμια τάξη αναδιατάσσεται και αναδιαρθρώνεται.

Οι εντάσεις πληθαίνουν και ενισχύονται, κυρίως λόγω του ότι οι άνθρωποι σχεδόν σε κάθε χώρα της υδρογείου, εγείρουν σοβαρά ερωτήματα ως προς την σχέση των κυβερνήσεων με τους πολίτες των χωρών τους. Το κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ κράτους και πολιτών αμφισβητείται. Οι λαοί απαιτούν αυξημένη ασφάλεια και βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους κι έχουν μπουχτίσει από την παγκοσμιοποίηση που απειλεί τη ζωή και τις ανάγκες τους.

Δεν είναι τόσο παράδοξο φαινόμενο οι αναταραχές και διαδηλώσεις στην Γαλλία, στην Ισπανία, στην Αλγερία, στο Ιράκ, στον Λίβανο, στην Αίγυπτο, στην Ρωσία, στο Χόνγκ-Κόνγκ, στη Βενεζουέλα, στη Χιλή, στον Ισημερινό και στη Βολιβία, ενώ μαζικές διαμαρτυρίες με τον μανδύα της Εξέγερσης κατά της Εξαφάνισης (Extinction Rebellion) εκδηλώνονται στον Καναδά, στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία και άλλες χώρες.
Ταυτόχρονα στον δυτικό κόσμο παρατηρείται το φαινόμενο της άνθησης λαϊκιστικών κινημάτων που απειλούν την παγκόσμια τάξη και τα μέχρι τούδε πανίσχυρα διευθυντήρια.

Η μείωση της δυναμικής παρουσίας των ΗΠΑ στην διεθνή κονίστρα δημιουργεί κενά που αξιοποιούνται από αυταρχικές δυνάμεις, όπως η Κίνα και η Ρωσία, ενώ ταυτόχρονα αυξάνει τους κινδύνους από τον ανταγωνισμό περιφερειακών δυνάμεων, όπως η Ινδία και το Πακιστάν, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία ή η Τουρκία στην ανατολική Μεσόγειο, που τείνουν προς τον σχηματισμό ανταγωνιστικών "ζωνών επιρροής" και την ανάδυση μίας νέας παγκόσμιας τάξης με περισσότερα ασταθή σημεία ισορροπίας.

Ι. Οι Πιεστικές Ανάγκες της Ευρώπης

Το βρεταννικό δημοψήφισμα του 2016 και η ανερχόμενη επιρροή στα εκλογικά σώματα των ευρωπαϊκών χωρών διαφόρων εθνικιστικών κινημάτων, έχει οδηγήσει πολλούς αναλυτές να αμφιβάλλουν για την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μάλιστα μετά τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2016, αρκετοί ανησυχούν για το ενδεχόμενο μεγάλων εκλογικών επιτυχιών προς όφελος εθνικιστών πολιτικών, όπως η Marine Le Pen ή ο Mateo Salvini, ανησυχία που τελικά δεν επαληθεύεται, αλλά δεν παύει να παραμένει στο προσκήνιο.

Αν και προς το παρόν η Ε.Ε. δεν αντιμετωπίζει προβλήματα από κινήματα αυτής της μορφής, όπως τουλάχιστον διατείνονται οι επαγγελματίες πολιτικοί της, φαίνεται ωστόσο ότι εδραιώνεται στα εκλογικά σώματα μία σημαντική βάση εθνικιστών, παράμετρος πρακτικά ανύπαρκτη πριν από μία πενταετία. Κραυγαλέα περίπτωση αποτελεί η Ισπανία, όπου στις πρόσφατες εκλογές το πρακτικά ανύπαρκτο προ διετίας εθνικιστικό κίνημα VOX, εδραιώνεται στην τρίτη θέση, αυξάνοντας δραστικά την δύναμή τουμ με 53 έδρες στο κοινοβούλιο.

Ταυτόχρονα στις ΗΠΑ η κυβέρνηση του Donald Trump, εμφανίζει συμπτώματα παράλυσης, λόγω των έντονων αντιπαραθέσεων στο Ρεπουμπλικανικό κόμμα και με δεδομένη την ενίσχυση των εθνιστών στην Ε.Ε., καθίσταται προφανές ότι η πολιτική κονίστρα και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, παρουσιάζει συμπτώματα πόλωσης που πρόκειται να ενταθούν στο άμεσο μέλλον.

Όμως η Ε.Ε. κατατρύχεται και από εθνοτικά, δημογραφικά και οικονομικά προβλήματα που θέτουν σημαντικά αναχώματα και εμπόδια στην πορεία ολοκλήρωσης της ενοποίησής της και απαιτείται άμεσος ανασχεδιασμός των ευρωπαϊκών δομών στο πλαίσιο των θεσμών που διέπουν την λειτουργία τους.

Η ενιαία νομισματική πολιτική λόγου χάρη της Ευρωζώνης, δεν έχει σημαντικό αντίκρυσμα όταν κάθε μέλος διατηρεί την αυτοδυναμία του σε θέματα οικονομικών υποχρεώσεων και κατά τρόπο ανάλογο το ίδιο ισχύει και για τις υποχρεώσεις του σε θέματα ασφαλείας, με συνέπεια χώρες όπως η Ελλάδα να συσσωρεύουν χρέη και να αντιμετωπίζουν προβλήματα ασφαλείας, μειώνοντας τις προοπτικές ανάπτυξής τους.

Η απουσία ενιαίου αμυντικού σχεδιασμού με πρόφαση το κόστος, αποτελεί πλέον μία ανόητη δικαιολογία από την στιγμή που λόγου χάρη στην Μεσόγειο αναδύονται γεωπολιτικές εντάσεις που δεν αντιμετωπίζονται στο επίπεδο της εθνικής στρατηγικής ασφαλείας των χωρών-μελών. Αυτό το πρόβλημα εγκυμονεί για το άμεσο μέλλον μεγάλες γεωπολιτικές ήττες που δεν αντισταθμίζονται από τα οφέλη (κυρίως οικονομικής υφής) για τις μεγάλες χώρες της Ευρώπης, όπως η Γερμανία, η Γαλλία ή η Ολλανδία, από την Τουρκία η οποία εξελίσσεται σε παράγοντα αποσταθεροποίησης.

Επιπλέον η αδυναμία συναίνεσης σε έναν κοινό στρατηγικό συνδυασμό για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών, αναμένεται ενός της επερχόμενης πενταετίας να προκαλέσει σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές αναταραχές, με πιθανές ανατροπές των παραδοσιακών πολιτικών κατεστημένων στην γηραιά ήπειρο.

ΙΙ. Η Μακροχρόνια Γεωπολιτική Υποχώρηση των ΗΠΑ

Βραχυπρόθεσμα οι ΗΠΑ πρόκειται να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της συρρίκνωσης των συντελεστών ισχύος τους στην γεωπολιτική κονίστρα, κυρίως λόγω των εσωτερικών πολιτικών τους προβλημάτων, που εντείνονται λόγω της στροφής της κυβέρνησης Trump σε μονομερείς κινήσεις στα πλαίσια μίας νέας στρατηγικής και οικονομικής πολιτικής, απειλώντας όμως τις ΗΠΑ με διπλωματική απομόνωση.

Οι παρούσες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες διαμορφώνουν στις ΗΠΑ ένα βαθύ κλίμα εσωστρέφειας, το οποίο επηρεάζει αρνητικά το μέγεθος της ισχύος τους στην διεθνή γεωπολιτική κονίστρα, φθείροντας σταδιακά, αλλά σταθερά τα θεμελιώδη μεγέθη που είχαν επιτρέψει την ανάδυση και την εδραίωση της χώρας ως πραγματικής υπερδύναμης.

ΙΙΙ. Κινέζοι και Ρώσοι ως ανταγωνιστές

Οι Κινέζοι και οι Ρώσοι εδραιώνουν αργά αλλά σταθερά την δυναμική των ανταγωνιστικών τους πλεονεκτημάτων, επιχειρώντας παράλληλα την αποκατάσταση προς όφελός τους κάποιων κατά την αντίληψή τους ιστορικών αδικιών σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Οι κινήσεις αυτές ήδη δρομολογούνται με στόχο να ολοκληρωθούν πριν αντιμετωπίσουν σοβαρά οικονομικά και δημογραφικά προβλήματα και κυρίως πριν προλάβει να ανασυνταχθεί και να αντιδράσει ο αποκαλούμενος δυτικός κόσμος.

Οι δύο αυτές δυνάμεις ελίσσονται απροκάλυπτα επιθετικά επί μία και πλέον πενταετία, εγκαταλείποντας την προγενέστερη μετριοπαθέστερη τακτική τους, ώστε να διασφαλίσουν τον μεγαλύτερο δυνατό έλεγχο στις περιοχές που επηρεάζουν. Στο πλαίσιο αυτό έρχονται σχεδόν σε ευθεία αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ, υποχρεώνοντας την κυβέρνηση του Donald Trump στην Washington να αναγνωρίσει πως οι επιλογές της για να περιορίσει τις εντάσεις έχουν ελαχιστοποιηθεί, οπότε και αναγκάζεται να αποδεχθεί τις αποκλειστικές ζώνες επιρροής τους – κατάσταση όμως στην οποία ιστορικά οι Αμερικανοί αντιτίθενται.

Οι προθέσεις των Ρώσων είναι εμφανείς από την στάση τους στην Μέση Ανατολή, όπου πλέον αποτελούν τον αδιαφιλονίκητο ρυθμιστικό παράγοντα, επηρεάζοντας με την δυναμική τους και την στάση της Τουρκίας: Οι Τούρκοι απομακρύνονται συνεχώς από τους δυτικούς συμμάχους.

Και η Κίνα, όμως, θα εξακολουθήσει την πολιτική της γεωοικονομικής επέκτασης, σε πείσμα των αμερικανικών αντιδράσεων. Οι ελπίδες πάντως των αντιπάλων της εστιάζονται στα εσωτερικά της προβλήματα, με την προσδοκία να εξελιχθούν σε βαθμό που να περιορίσουν δραστικά τα φιλόδοξα σχέδια του προέδρου της και ειδικά την απόπειρά του να ελέγξει μεν οικονομικά μεγάλες αγορές του εξωτερικού, αλλά και να στρέψει την χώρα του σε μία οικονομική κατεύθυνση με επίκεντρο την κατανάλωση.

Εν κατακλείδι

Τα προβλήματα της Ευρώπης και η αμερικανική εσωστρέφεια σε συνάρτηση με τις επιθετικές κινήσεις της Κίνας και της Ρωσίας, συνεπάγονται τον κατακερματισμό των γεωπολιτικών και γεωοικονομικών κέντρων ισχύος σε τουλάχιστον τέσσερις διακριτούς πόλους έως το 2025. Στο νέο περιβάλλον η Ε.Ε. πρόκειται να αποτελέσει τον πλέον αδύναμο κρίκο, παραπαίοντας μεταξύ των υπολοίπων τριών πόλων, λόγω της εγγενούς αδυναμίας της στην διαμόρφωση μίας στιβαρής στρατηγικής για το μεσοπρόθεσμο τουλάχιστον μέλλον. Στο πλαίσιο αυτό η Ελλάδα απειλείται με αντίξοες καταστάσεις που θα επιβαρύνουν την πορεία της και κατά πάσα πιθανότητα θα επηρεάσουν αρνητικά και τις οικονομικές προοπτικές της.


*Με βάση το άρθρο του που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nexus

Γιώργος Ηλιόπουλος

Συγγραφέας-Αρθρογράφος