Ζώνη ενδιαφέροντος - Ο θρίαμβος του αντι-κινηματογράφου

Το υψηλό αισθητικό και φιλοσοφικό επίτευγμα του Τζόναθαν Γκλέιζερ ξεκινά από τον τίτλο τον οποίο δανείζεται από το προτελευταίο μυθιστόρημα του Μάρτιν Έιμις. Ένας τίτλος όπως το «Ζώνη ενδιαφέροντος» για ένα κόσμο που αποτελεί «μεσοτοιχία» με την Ιστορία της φρίκης μας οδηγεί κατευθείαν στον στειρωμένο λόγο της εξουσίας για τον οποίο έχει μιλήσει εκτενώς ο Μαρκούζε στον «Μονοδιάστατο άνθρωπο». Πρόκειται για μια γλωσσολογική διαδικασία που όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο Γερμανός φιλόσοφος εμποδίζει την ανάπτυξη κάθε νοήματος, προσφέροντας μια φτιασιδωμένη εκδοχή της πραγματικότητας. Αυτή η φόρμα δεν είναι άγνωστη στη λογοτεχνία, αφού πρώτη και καλύτερη η ποίηση με τις αναρίθμητες μεταφορές της, τα σύμβολα και την συνωμοτική της λειτουργία καλύπτει την βιωματική άποψη της ζωής με αλλεπάλληλα στρώματα υπαινιγμών και αλληγορίας.

Ο κινηματογράφος είναι μια παραπλανητική τέχνη, αφ' ης στιγμής απευθύνεται στο θυμικό του ανθρώπου και προσπαθεί να δαμάσει τις αισθήσεις μας με συγκεκριμένα μέσα: από την καταχρηστική παρέμβαση της μουσικής στα πλάνα μέχρι τον εξευγενισμό των ήχων και την επεξεργασία της εικόνας σε ένα πλαίσιο εξωραϊσμού και ηρωοποίησης της σκηνοθετημένης πραγματικότητας. Με την έννοια αυτή ο κινηματογράφος προσφέρει ένα πολύτιμο άλλοθι σε ό,τι κοινότοπο, αποτρόπαιο, αδιάφορο ή απλά ενοχλητικό μας περιβάλλει. Η συνείδηση του ανθρώπου στην εποχή μας είναι πλημμυρισμένη από κινηματογραφικά πλάνα μιας επίπλαστης πραγματικότητας κατασκευασμένης στα διάφορα στούντιο με τη μέθοδο της οπτικής και ακουστικής απάτης.

Από την άλλη βέβαια η οποιαδήποτε απόπειρα αντι-κινηματογράφου όσο ρηξικέλευθη και ενδιαφέρουσα κι αν είναι, μπορεί εύκολα να καταλήξει σε φιάσκο. Ο Τζόναθαν Γκλέιζερ οραματίστηκε ένα δημιούργημα κόντρα σε όλες τις κινηματογραφικές συμβάσεις που έθρεψαν εδώ και δεκαετίες σκηνοθέτες και ηθοποιούς διαμορφώνοντας ένα εύπιστο και πειθήνιο κοινό σινεφίλ. Αποφλοίωσε το έργο του με την απάθεια και την φυσικότητα που αποφλοιώνει κανείς ένα ώριμο μήλο, κρατήθηκε μια ανάσα μακριά από την Ιστορία στην πιο φρικτή και αποτρόπαια μορφή της δημιουργώντας ένα ειδυλλιακό κόσμο κοινοτοπίας και προκαταλήψεων που ανθίζουν όπως τα υπέροχα άνθη της κυρίας διοικητού. Είναι σαφές ότι η κτηνωδία και ο ναζισμός δεν έχουν νικηθεί ακόμα και δεν θα νικηθούν αν δεν ερμηνευθούν σωστά. Η λογοτεχνία μέσω του Κάφκα είχε δώσει εκ των προτέρων τα κλειδιά αυτής της φαινομενικά ανεξήγητης θηριωδίας εντοπίζοντας το πρόβλημα σε μια απρόσωπη γραφειοκρατία και κοινοτοπία αλλά το μήνυμα δεν έφτασε ποτέ στους αποδέκτες του.

Στη μεγάλη οθόνη του κόσμου οι φαινομενικά ακατέργαστες εικόνες, και οι φυσικοί ανεπεξέργαστοι ήχοι, η οχλοβοή και τα αδιάφορα πλάνα του Γκλέιζερ έφεραν πάλι μπροστά στα μάτια μας το μείζον ζήτημα της «κοινοτοπίας του κακού». Είναι καιρός να ξαναδούμε με νέους όρους την Ιστορία που μας παραδόθηκε επανεξετάζοντας την ιστορική νομιμότητα μιας κοινωνίας όπως η δική μας που ενθαρρύνει την «μακάρια συνείδηση» των ανθρώπων στην πολιτισμένη Δύση, έχοντας εξοβελίσει από καιρό τους πολέμους, τη φτώχεια, την καταπίεση και τη φρίκη στην «υπανάπτυκτη» πλευρά της υφηλίου. Πρόκειται για μια κοινωνία που κλείνει τα μάτια της μπροστά στο κακό, που καταστρέφει ασύστολα τις πλουτοπαραγωγικές πηγές και τα αποθέματα του πλανήτη, στο όνομα της αφθονίας και του αγροίκου πλουτισμού εξασφαλίζοντας, όπως επισημαίνει ο Μαρκούζε, ένα «υψηλό βαθμό ευημερίας» και μια «κοινότητα προφυλαγμένη από την ανάγκη».