Μαρία Λούκα στο «ΦΩΣ»: «Υπάρχει ένα παγκόσμιο ρεύμα σκοταδισμού»

Συνέντευξη στον ΘΕΜΗ ΣΙΝΑΝΟΓΛΟΥ

Γιατί σκοτώνονται τόσες γυναίκες στην Ελλάδα τον τελευταίο καιρό από τους άντρες ή τους συντρόφους τους; Τι σηματοδοτεί η εξουσία των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν; Τι μπορεί να κάνει σήμερα μια γυναίκα η οποία απειλείται ή κακοποιείται; Η Μαρία Λούκα είναι δημοσιογράφος και σεναριογράφος. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο της «Μια γυναίκα απολογείται» από τις Εκδόσεις Τόπος με θέμα την έμφυλη βία. Διαβάστε τη συνέντευξή της, έχει σημαντική δράση σε αυτά τα θέματα.

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο «ΦΩΣ» στις 22/8/2021

Η κατάσταση στο Αφγανιστάν σε ανησυχεί;

Οφείλει να ανησυχεί κάθε άνθρωπο. Είναι πολύ δυσάρεστη εξέλιξη και ειδικά για τις γυναίκες και τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Οι σκηνές στο αεροδρόμιο της Καμπούλ ήταν σοκαριστικές. Παρακολουθώ στα σόσιαλ μίντια ορισμένες Αφγανές γυναίκες που εκφράζουν φόβους για τα δικαιώματά τους, ακόμα και για τη ζωή τους. Οι Ταλιμπάν είναι ένα ακραίο μόρφωμα, με ακραίες πεποιθήσεις. Βέβαια, θέλω να τονίσω ότι ούτε η μέχρι τώρα κατάσταση στο Αφγανιστάν ήταν ήρεμη. Αυτή η χώρα βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση για δεκαετίες.

Εσύ αν ήσουν εκεί θα έφευγες;

Νομίζω ότι κάθε άνθρωπος που κινδυνεύει η ζωή του και η ελευθερία του στη χώρα όπου ζει έχει δικαίωμα να φύγει. Και είναι απαραίτητο η Ελλάδα και τα ευρωπαϊκά κράτη να δεχθούν πρόσφυγες από εκεί για να τους προστατέψουμε.

Είναι κουλτούρα γενικώς του Ισλάμ η καταπίεση της γυναίκας; Ή υπάρχουν ερμηνείες του Ισλάμ πιο ήπιες;

Η πατριαρχία δεν αφορά μόνο τα ισλαμικά καθεστώτα. Και στον χριστιανισμό αλλά και σε άλλες θρησκείες βρίσκουμε στον πυρήνα τους την υποτίμηση των γυναικών. Σε κάθε θρησκεία υπάρχουν πιο φιλελεύθερα ρεύματα και άλλα πιο σκληροπυρηνικά. Θυμίζω ότι στις ΗΠΑ οι επιθέσεις σε κλινικές αμβλώσεων και οι δολοφονίες γιατρών που έκαναν αμβλώσεις έγιναν από χριστιανούς. Επίσης, υπάρχει μια υποκρισία. Ακραίοι δεν είναι μόνο οι Ταλιμπάν, ακραίο είναι και το καθεστώς της Σαουδικής Αραβίας, με το οποίο η Δύση συνεργάζεται.

Είσαι σε έναν χώρο υπέρ των προσφύγων και των μεταναστών. Δεν έρχεσαι σε δύσκολη θέση όταν αυτοί οι άνθρωποι είναι από κουλτούρες καταπίεσης των γυναικών; Μπορούν να ενταχθούν τέτοιοι άνθρωποι στην ελληνική κοινωνία;

Αρχικά θέλω να πω πως θεωρώ στερεότυπη και στρεβλή την άποψη ότι οι μετανάστες και οι πρόσφυγες καταπιέζουν τις γυναίκες ενώ οι ντόπιοι όχι. Δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Άνδρες που κακοποιούν γυναίκες υπάρχουν παντού, ανεξάρτητα από την εθνικότητα, τη φυλή ή τη θρησκεία. Όταν σε μια χώρα υπάρχει πολεμική σύγκρουση ή αυταρχικό καθεστώς, φεύγουν οι άνθρωποι όλων των ειδών, όχι μόνο γυναίκες που υποφέρουν αλλά και άντρες που μπορεί να καταπιέζουν γυναίκες. Βασική αρχή είναι ότι αν κάποιος κινδυνεύει στη χώρα του έχει δικαίωμα στο άσυλο -και οφείλουμε να το τηρούμε αυτό. Από εκεί και πέρα, προφανώς μπορούν να δρομολογηθούν ενταξιακές πολιτικές που να περιλαμβάνουν τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και τα γυναικεία δικαιώματα. Θυμίζω πάντως ότι στις πρόσφατες γυναικοκτονίες στη χώρα μας οι δράστες ήταν στη συντριπτική τους πλειονότητα Έλληνες! Πρέπει να σταθούμε απέναντι στον σεξισμό, απέναντι στην έμφυλη κακοποίηση, όποιοι κι αν είναι οι δράστες. Να δούμε πώς καταπιέζονται οι γυναίκες και στη δική μας χώρα.

Γιατί τον τελευταίο καιρό έχουμε εδώ τόσες γυναικοκτονίες;

Είναι πολυσύνθετο το πρόβλημα. Υπάρχουν διάφορες παράμετροι που πρέπει να δούμε. Μία βασική παράμετρος είναι ότι η έμφυλη βία δεν είναι κάτι καινούργιο. Όμως πλέον οι γυναίκες έχουν αποκτήσει δυνατότερη φωνή, μαθαίνουμε για αυτά που γίνονται με μεγαλύτερη συχνότητα από ό,τι στο παρελθόν.

Η καραντίνα έπαιξε ρόλο;

Αυτή είναι μία άλλη παράμετρος. Έχει παρατηρηθεί και σε άλλες χώρες ότι κατά τη διάρκεια των λοκντάουν είχαμε αύξηση των κρουσμάτων έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας. Πολλές γυναίκες εγκλωβίστηκαν στο σπίτι με άντρες που λειτουργούσαν κακοποιητικά πάνω τους. Στην Ελλάδα το πρώτο εξάμηνο του 2021 η γραμμή SOS 15900 δέχθηκε πάνω από 4.000 κλήσεις από γυναίκες που είχαν υποστεί βία ή που ανησυχούσαν. Αυτό είναι πολύ μεγάλο νούμερο.

Να πούμε τι είναι το 15900.

Είναι η γραμμή SOS της Γενικής Γραμματείας Ισότητας.

Άλλοι λόγοι για την αύξηση των γυναικοκτονιών;

Μία άλλη παράμετρος, που αφορά ιδιαίτερα την Ελλάδα, είναι η ψήφιση του νόμου Τσιάρα για την υποχρεωτική συνεπιμέλεια. Θεωρώ ότι τόσο η συζήτηση η οποία προηγήθηκε της ψήφισης του νόμου, όσο και η συζήτηση που έγινε στη Βουλή κατά τη διάρκεια της ψήφισης του νόμου, είχε πολύ κακά χαρακτηριστικά, τοξικά. Ομάδες στα σόσιαλ μίντια άρθρωναν έναν λόγο μισογυνικό. Και φτάσαμε στο σημείο να ακούμε βουλευτή στην ελληνική Βουλή να λέει ότι ένας άντρας που κακοποιεί τη γυναίκα του δεν σημαίνει ότι είναι κακός πατέρας!

Ποιος το είπε αυτό;

Ο Γιάννης Λοβέρδος της Νέας Δημοκρατίας.

Για εμένα άντρας που κακοποιεί τη γυναίκα του είναι εξ ορισμού κακός πατέρας, γιατί πληγώνει τα παιδιά του με αυτά που βλέπουν και ακούνε.

Ένα γεγονός που επίσης θεωρώ ότι έπαιξε ρόλο ήταν η γυναικοκτονία της Καρολάιν στα Γλυκά Νερά και ο τρόπος που πλαισιώθηκε. Από τότε έχουν καταγραφεί αρκετές γυναικοκτονίες και απόπειρες.

Γιατί;

Έγινε μια προσπάθεια να εξωραϊστεί το προφίλ του δράστη και να ενοχοποιηθεί το θύμα. Είδαμε μέχρι και συμβουλές σε επίδοξους δολοφόνους σε ζωντανή μετάδοση. Αναφέρομαι στις εξωφρενικές δηλώσεις του συνδικαλιστή αστυνομικού Μπαλάσκα, για τις οποίες τέθηκε σε διαθεσιμότητα. Η αγριότητα του εγκλήματος, η κυνικότητα του δράστη, η προσπάθεια από κάποιους να τον δικαιολογήσουν θεωρώ ότι υποδαύλισαν ταπεινά ένστικτα και έφτιαξαν μια κουλτούρα μίμησης σε ορισμένους που είχαν ήδη τη ροπή προς την έμφυλη βία.

Έχεις την αίσθηση ότι προελαύνει ο φασισμός γενικώς στη Δύση και στην Ανατολή; Είδαμε στο αμερικανικό Καπιτώλιο πριν από λίγο καιρό απίθανες εικόνες με ντου οπλοφόρων.

Υπάρχει ένα παγκόσμιο ρεύμα σκοταδισμού που προσπαθεί να κάνει επίθεση στις ελευθερίες, στα δικαιώματα, στις ευάλωτες ομάδες. Και εδώ στη χώρα μας περάσαμε ζοφερές καταστάσεις με το αμιγώς νεοναζιστικό κόμμα της Χρυσής Αυγής και δόθηκε πολύ μεγάλος αγώνας ενάντια στον φασισμό. Είναι ορατός ο κίνδυνος ο σκοταδισμός να επιστρέψει στις κοινωνίες μας. Πόσο θα τα καταφέρει εξαρτάται από τα αντανακλαστικά και την επαγρύπνηση που θα δείξουν οι δημοκρατικές δυνάμεις.

Τι συστήνεις στις γυναίκες να κάνουν;

Δεν θέλω γενικά να δώσω συστάσεις στις γυναίκες, γιατί νομίζω ότι ρίχνουμε πολύ μεγάλο βάρος στις πλάτες των γυναικών, ενώ η ασφάλειά τους θα έπρεπε να είναι αυτονόητη και μέριμνα της πολιτείας. Θα πω μόνο κάποιες χρηστικές πληροφορίες που ίσως φανούν βοηθητικές. Μια γυναίκα που βρίσκεται σε κακοποιητική σχέση ή είναι σε απειλή μπορεί να απευθυνθεί σε έναν εξειδικευμένο φορέα, όπως είναι λόγου χάρη το Κέντρο Διοτίμα (τηλέφωνο 210-3244380), για να τη βοηθήσει να φτιάξει ένα ασφαλές σχέδιο διαφυγής. Για να μπορέσει να φύγει από αυτή τη σχέση με όσο το δυνατόν πιο ασφαλή τρόπο για εκείνη και τα παιδιά της -αν έχει παιδιά. Αυτό προϋποθέτει λίγο χρόνο. Αν όμως βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο, αυτό που μπορεί να κάνει είναι να επικοινωνήσει με τη γραμμή SOS 15900 και να ζητήσει βοήθεια για να παρέμβουν οι αρχές.

Δεν μου είπες να πάρει τηλέφωνο την αστυνομία. Σου δημιουργεί αβεβαιότητα η αστυνομία;

Το 15900 είναι φορέας που μπορεί να παραπέμψει στις αρμόδιες υπηρεσίες. Για απευθείας επικοινωνία με την αστυνομία, θα πρότεινα το άτομο που κινδυνεύει να καλέσει στο τοπικό γραφείο αντιμετώπισης της ενδοοικογενειακής βίας της ΓΑΔΑ που είναι πιο εξειδικευμένο. Τα τηλέφωνα υπάρχουν στο διαδίκτυο.

Τι άλλο πρέπει να προσθέσουμε;

Υπάρχουν βασικά προβλήματα στο κράτος. Οφείλει το κράτος να αυξήσει τις δομές του. Αυτή τη στιγμή λειτουργούν 19 ξενώνες για κακοποιημένες γυναίκες. Είναι πολύ λίγοι! Πρέπει να υπάρχει συμβουλευτικό κέντρο και ξενώνας σε κάθε δήμο. Διότι αν μια γυναίκα γνωρίζει ότι στη γειτονιά της υπάρχει ένα συμβουλευτικό κέντρο, είναι πιθανό να το επισκεφθεί. Και αν γνωρίζει ότι υπάρχει ξενώνας, είναι πιθανό να πάρει την απόφαση να σπάσει τα δεσμά της. Μια γυναίκα φτωχή με παιδιά δεν ξέρει πού να πάει. Και πρέπει να είναι ασφαλής εκεί που θα πάει. Πρέπει να ενισχυθεί το δίκτυο υποστήριξης κακοποιημένων γυναικών.

Άλλο που πρέπει να γίνει;

Είναι σημαντικό αυτό: πρέπει να αυξηθούν οι ιατροδικαστικές υπηρεσίες. Δεν αρκούν, το λένε και οι ίδιοι οι ιατροδικαστές. Ειδικά σε επαρχιακές πόλεις μπορεί μια γυναίκα να πέσει θύμα βιασμού και να πρέπει να περιμένει πολλές ώρες ή και δύο μέρες, αν είναι Σάββατο, να μην πλυθεί, να μη βγάλει τα ρούχα της -γιατί είναι πειστήρια- και να μετακινηθεί πολλά χιλιόμετρα για να πάει στη μοναδική ιατροδικαστική υπηρεσία στον νομό της. Το καταλαβαίνουμε πόσο επώδυνο είναι... Το πρώτο πράγμα που θέλει να κάνει μια γυναίκα θύμα βιασμού είναι να πλυθεί και να πετάξει αυτά τα ρούχα από πάνω της.

Τι άλλο αξίζει να ειπωθεί;

Πολύ σημαντικό είναι να προχωρήσει το κράτος στη νομική αναγνώριση του όρου «γυναικοκτονία».

Σε άλλα κράτη υπάρχει αυτό;

Ναι, σε ορισμένα κράτη υπάρχει. Είναι όρος που έχει αναγνωριστεί από τον ΟΗΕ και άλλους επίσημους φορείς. Να αναγνωριστεί λοιπόν νομοθετικά ως επιβαρυντική περίσταση στην ανθρωποκτονία το έμφυλο κίνητρο -δηλαδή ότι δολοφονούνται επειδή είναι γυναίκες-, όπως είχε κάνει πριν από μερικά χρόνια για το ρατσιστικό κίνητρο που ήταν πολύ σημαντικό. Είναι αίτημα των γυναικείων οργανώσεων και είναι άποψη αρκετών κοινωνικών επιστημόνων. Τέλος, πρέπει να φτιαχτεί ένας σύγχρονος κώδικας δεοντολογίας για τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ώστε να εκπαιδευτεί το προσωπικό και να ξέρει πώς να χειριστεί τα έμφυλα εγκλήματα. Και να καταργηθεί ο νόμος Τσιάρα που έφερε μια επιδείνωση στις θέσεις των γυναικών. Και βέβαια να εισαχθεί στην εκπαίδευση των μαθητών από πολύ νωρίς μάθημα σεξουαλικής αγωγής και ευαισθητοποίησης στην έμφυλη βία. Για να μεγαλώσουμε διαφορετικά παιδιά.

Υπάρχει κάτι άλλο που μπορεί να κάνει το κράτος;

Υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε όλοι εμείς. Είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος μας ως μάρτυρες. Είδαμε στα Πετράλωνα ότι η καθαρίστρια που βιάζανε επί ώρες βρήκε τη βοήθεια σε μια γειτόνισσα. Στην Ηλιούπολη επίσης το κορίτσι που ήταν θύμα τράφικινγκ σώθηκε από μια σερβιτόρα. Αν αντιληφθούμε ότι μια γυναίκα κινδυνεύει, πρέπει να την προσεγγίσουμε και να της πούμε ότι αν χρειαστεί βοήθεια είμαστε διαθέσιμοι -χωρίς να την πιέσουμε. Είναι σημαντικό να ξέρει ότι μπορεί να μιλήσει σε έναν άνθρωπο. Αν ακούσουμε φωνές από ένα διαμέρισμα και καταλάβουμε ότι ένας άντρας χτυπάει μια γυναίκα ή το παιδί του, πρέπει να πάρουμε αμέσως το 15900 ή το γραφείο ενδοοικογενειακής βίας της αστυνομίας. Ή το «Χαμόγελο του Παιδιού», αν πρόκειται για παιδί. Αυτή η παρέμβασή μας μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια.