Η καταστροφή των Ψαρών

Τα Ψαρά, ένα μικρό νησί στα βορειοδυτικά της Χίου, είχε σπουδαία θαλασσινή παράδοση και ήταν η τρίτη ναυτική δύναμη της Ελλάδας, μετά την Ύδρα και τις Σπέτσες, με ονομαστούς πυρπολητές, όπως ο Παπανικολής, ο Κανάρης και ο Πιπίνος. Ο Χοσρέφ είχε εντολή από τον σουλτάνο να εξαφανίσει από προσώπου γης τα Ψαρά, που τόσα προβλήματα δημιουργούσαν στον δυσκίνητο τουρκικό στόλο.

Το πρωί της 20ής Ιουνίου ο τουρκικός στόλος απέπλευσε από το Σίγρι Μυτιλήνης με προορισμό τα Ψαρά. Αποτελείτο από 176 πλοία (πολεμικά και φορτηγά) και 12 χιλιάδες άνδρες (Τούρκους και Τουρκαλβανούς). Η τουρκική αρμάδα έφθασε στον αβαθή ορμίσκο Κάναλος, στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού, το απόγευμα της ίδιας μέρας. Τη στιγμή εκείνη άρχισε μία εκ των πλέον δραματικών δοκιμασιών του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Έπειτα από ισχυρό κανονιοβολισμό, οι Τούρκοι πέτυχαν την απόβαση των αγημάτων τους.

Οι κάτοικοι του νησιού ανέρχονταν σε 30.000, οι 7.000 ντόπιοι και οι υπόλοιποι πρόσφυγες από τη Χίο και τις ακτές της Μικράς Ασίας. Το νησί υπερασπίζονταν 1.300 Ψαριανοί, 700 πάροικοι και 1.027 μισθοφόροι από τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία.

Οι μαχητές των Ψαρών υπέπεσαν σε ένα σοβαρό λάθος, καθώς αποφάσισαν να περιορισθεί ο αγώνας στην άμυνα της νήσου. Έτσι, έθεσαν σε απραξία τον στόλο και δεν χρησιμοποίησαν καθόλου τα πυρπολικά. Μάλιστα, αφαίρεσαν τα πηδάλια των πλοίων. Ακόμη, διασκόρπισαν τις δυνάμεις τους στην ξηρά και δεν έδιωξαν τα γυναικόπαιδα.

Οι αποβιβασθέντες Τούρκοι του Χοσρέφ κατέβαλαν με σχετική ευκολία τους αμυνομένους και μέσα σε δύο μέρες είχαν καταλάβει το νησί. Επακολούθησε η φοβερή καταστροφή. Το πλήθος έσπευσε να σωθεί στα λίγα πλοία, από τα οποία δεν είχαν αφαιρεθεί τα πηδάλια. Λίγοι τα κατέφεραν, καθώς ο στόλος του Χοσρέφ είχε περικυκλώσει το νησί.

Μόνη εστία αντίστασης παρέμεινε το Παλαιόκαστρο, η οχυρή θέση που δεσπόζει της Χώρας. Οι υπερασπιστές του, ανάμεσά τους και πολλά γυναικόπαιδα, αμύνθηκαν σθεναρά εναντίον 6.000 Τούρκων που τους πολιορκούσαν. Όταν η αμυντική γραμμή τους έσπασε και το φρούριο πλημμύρισε από Τούρκους, ο Αντώνιος Βρατσάνος έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη για να μην πέσουν στα χέρια των εισβολέων.

Η καταστροφή και η σφαγή που ακολούθησε υπήρξε τρομερές. Από τους 30.000 κατοίκους του νησιού, οι 20.000 θανατώθηκαν και άλλοι πωλήθηκαν ως σκλάβοι. Την εικόνα της καταστροφής δίνει με τον πιο παραστατικό τρόπο ο εθνικός ποιητής Διονύσιος Σολωμός στο περίφημο επίγραμμά του:

Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη

περπατώντας η Δόξα μονάχη

μελετά τα λαμπρά παλληκάρια

και στην κόμη στεφάνι φορεί

γινωμένο από λίγα χορτάρια

πού ‘χαν μείνει στην έρημη γη.

Από τα περίπου 100 πλοία των Ψαριανών μόνο 16 διασώθηκαν, καθώς και 7 πυρπολικά με τον Κανάρη. Όσοι από τους κατοίκους των Ψαρών γλίτωσαν από το γιαταγάνι των Οθωμανών εγκαταστάθηκαν στη Μονεμβασιά και μετά την απελευθέρωση στην Αρχαία Ερέτρια, που πήρε την ονομασία Νέα Ψαρά.

Η Καταστροφή των Ψαρών υπήρξε δεινό πλήγμα για την Επανάσταση. Χάθηκε μία από τις σημαντικές βάσεις του ελληνικού ναυτικού, ενώ διέτρεξαν άμεσο κίνδυνο οι υπόλοιποι. Η άμεση κινητοποίηση και η αντίδραση των υπόλοιπων δυνάμεων της μαχόμενης Ελλάδας έσωσαν την κατάσταση.

Με μια ματιά…

451: Διεξάγεται η επονομασθείσα «Μάχη των Εθνών» στα Καταλανικά πεδία της Γαλατίας. Αντίπαλοι, Ρωμαίοι και Βησιγότθοι υπό τους Φλάβιο Αέτιο και Θευδέριχο από τη μία πλευρά και οι Ούννοι του Αττίλα από την άλλη. Ο Αττίλας υποχρεώνεται σε τακτική υποχώρηση, αλλά γρήγορα θα ανακάμψει και θα προελάσει προς τη Ρώμη. Ο Θευδέριχος πίπτει επί του πεδίου της μάχης.

1819: Το αμερικανικό πλοίο «Σαβάνα» φτάνει στο Λίβερπουλ. Είναι το πρώτο ατμοκίνητο σκάφος που διασχίζει τον Ατλαντικό Ωκεανό, αν και στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής είχαν χρησιμοποιηθεί πανιά.

1837: Η πριγκίπισσα Αλεξαντρίνα στέφεται βασίλισσα της Μ. Βρετανίας ως Βικτώρια, σηματοδοτώντας την εποχή που ονομάστηκε Βικτωριανή.

1940: Η Μαρία Κάλλας υπογράφει το πρώτο επαγγελματικό συμβόλαιό της με τη Λυρική Σκηνή.

1944: Ιδρύεται η αμερικανική Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών (CIA).

1978: Καταστροφικός σεισμός, μεγέθους 6,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ πλήττει τη Θεσσαλονίκη. Τριάντα πέντε νεκροί ο απολογισμός.