Οδός Ελπίδος: Οδός Ηλέκτρας Αποστόλου

Η Ηλέκτρα Αποστόλου, στέλεχος της ΟΚΝΕ, της ΕΠΟΝ, του ΚΚΕ, αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης και υπέρμαχος των δικαιωμάτων των γυναικών, δολοφονήθηκε σαν σήμερα (26/7) του 1944, από την Ειδική Ασφάλεια, για την αντιστασιακή της δράση.

Γεννήθηκε το 1912 στην Αθήνα από ευκατάστατη οικογένεια. Ήδη από τα 13της ωστόσο δεν «βολευόταν» στην ασφάλεια που αυτή η οικογένεια της παρείχε.

Η Μέλπω Αξιώτη, η σπουδαία Μυκονιάτισσα λογοτέχνιδα και σημαντικό μέλος της Εθνικής Αντίστασης, περιγράφει ως εξής το πολιτικό βάπτισμα της Ηλέκτρας:

«Στα 1925, τότε που το ΚΚΕ έμπαινε στο στίβο της εθνικής ζωής και άρχιζε την μεγάλη πορεία του, μια μέρα σε έναν κεντρικό δρόμο της Αθήνας στεκόταν ένα κοριτσάκι με δύο μαύρες κοτσιδούλες κι ένα κολλαριστό άσπρο φουστανάκι κι έριχνε κρυφές ματιές τριγύρω. “Βρε, τι κάνεις εδώ;”, της λέει ένας γνωστός που περνά και που ήξερε καλά την οικογένεια. “Σουτ, του γνέφει η μικρή, μην πεις τίποτα στο σπίτι. Μοιράζω προκηρύξεις.” Από τότε αρχίζει η πολιτική δράση της Ηλέκτρας Αποστόλου. Ήταν τότε 13 χρονών. Καταγόταν από αστική οικογένεια. Μα από μικρό παιδί, είχε προσέξει την φτώχεια και την αδικία που υπάρχει στον κόσμο και το μυαλό της άρχισε να ψάχνει για να καταλάβει τις αιτίες που χώριζαν την κοινωνία στα δύο, και τον τρόπο για να λείψουν οι αδικίες.» (Μ.Αξιώτη: «Η Ελληνίδα», περιοδικό «Ελληνική Αριστερά», τεύχος 25, 1966)

Στα 32 χρόνια που μέτρησε σε αυτόν τον κόσμο η Ηλέκτρα Αποστόλου, πρόλαβε να κάνει, να αντέξει και να υποφέρει πολλά:

Το 1934, συμμετείχε στο Παγκόσμιο Αντιφασιστικό και Αντιπολεμικό Συνέδριο Γυναικών που έγινε στο Παρίσι, ως επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας.

Την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά, συνελήφθη και βασανίστηκε στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ.

Το 1939, στάλθηκε εξορία στην Ανάφη. Κατά την διάρκεια της μεταγωγής της γέννησε την κόρη της Αγνή, καρπό του έρωτα και του γάμου της με τον γιατρό Γιάννη Σιδερίδη, στέλεχος του ΚΚΕ επίσης, που πέθανε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Κατούνα, τον Δεκέμβρη του 1942. Η Αγνή, μετά τον θάνατο και των δύο γονιών της, φυγαδεύτηκε στο εξωτερικό, το 1948, και πλέον ζει στην Μόσχα, όπου εργάστηκε για πολλά χρόνια στην Ακαδημία Επιστημών.

Στις 25 Ιουλίου του 1944 στις 7:30 το πρωί, η Ηλέκτρα Αποστόλου, συνελήφθη στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου & Ιθάκης από την ομάδα Παρθενίου της Ειδικής Ασφάλειας. Μεταφέρθηκε στο ξενοδοχείο «Κρυστάλ», στην οδό Ελπίδος 3, που ήταν το ανακριτικό γραφείο της Ειδικής Ασφάλειας Αθηνών.

Η στιχομυθία μεταξύ της Ηλέκτρας και των βασανιστών της, καταγραμμένη ως ιστορικό ντουκουμέντο και όχι ως εξωραϊσμένη αφήγηση, ορθώς, θεωρείται μνημειώδης και κάλλιστα θα μπορούσε να διαβαστεί ως απόσπασμα αρχαίας τραγωδίας:

- Από πού είσαι;

- Από την Ελλάδα!

- Πού κατοικείς;

- Στην Ελλάδα!

- Πώς σε λένε;

- Είμαι Ελληνίδα!

- Ποιοι είναι οι συνεργάτες σου;

- Όλοι οι Έλληνες!

- Τι δουλειά κάνεις;

- Υπηρετώ τον Ελληνικό Λαό!

- Από ποιόν παίρνεις εντολές;

- Μόνο από την Πατρίδα μου!

Στο ποίημα «Ηλέκτρα» που της έχει γράψει ο Γιάννης Ρίτσος, προσθέτει κι έναν ακόμη «διάλογο»:

«Ποια η τελευταία επιθυμία σου;»
«Θάνατος στο φασισμό — αποκρίθηκες —
λευτεριά στο λαό της Ελλάδας,
λευτεριά στους λαούς όλου του κόσμου».

Το πτώμα της πετάχτηκε βασανισμένο, φριχτά λεηλατημένο, στις 26 Ιουλίου 1944 έξω από το ξενοδοχείο «Κρυστάλ» και μεταφέρθηκε στο νεκροτομείο Αθηνών, όπου ο ιατροδικαστής έκανε τη νεκροψία, βεβαιώνοντας ότι υπήρξαν κακώσεις που προκλήθηκαν με μαστιγώματα από πλεκτό σύρμα, από βούρδουλα, από αλυσίδα, κακώσεις που προκλήθηκαν επειδή η γυναίκα έμεινε πολλή ώρα κρεμασμένη από τις μασχάλες. Υπήρξαν και εγκαύματα «και εν ζωή και μετά θάνατον γενόμενα» (Ριζοσπάστης 10/11/1944)

«Τη νύχτα που σε κάψαν και σε σκότωσαν
βγήκε ένα δέντρο στο νεκροτομείο
για μια στιγμή στο στήθος σου κελάιδησαν
μαζί όλα τα πουλιά της οικουμένης,
την αντιμέτρησή σου με το θάνατο», έγραψε ο Ασημάκης Πανσέληνος.

Οι βασανιστές και δολοφόνοι της Ηλέκτρας, μετά την απελευθέρωση, στη δίκη των δοσιλόγων, το φθινόπωρο του 1945, καταδικάστηκαν σε ισόβια, αλλά μετά από μερικούς μήνες αφέθηκαν ελεύθεροι. Στο δε λεγόμενο «μετεμφυλιακό κράτος», «μεγαλούργησαν».

ΠΡΙΝ από πολλά χρόνια, η ΠΕΑΕΑ (Πανελλήνια Ένωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης) είχε ζητήσει από το Δήμο της Αθήνας να μετονομαστεί η οδός Ελπίδος σε οδό Ηλέκτρας Αποστόλου. Η αίτηση έγινε κατ’ αρχήν αποδεκτή, αλλά η παρέμβαση του νομάρχη τη ματαίωσε. Όπως είπε, «δε συντρέχουν εξαιρετικοί λόγοι για να υπάρξει μετονομασία…»

Ίσως τελικά σε κάποιες περιπτώσεις, αντί οι δρόμοι να παίρνουν τα ονόματα ανθρώπων που αξίζει να τιμάται η μνήμη τους, να βρίσκονται κάποιοι ξεχωριστοί άνθρωποι που δικαιώνουν και νοηματοδοτούν την πινακίδα ενός δρόμου: Οδός Ελπίδος. Σε αυτήν θυσιάστηκε η Ηλέκτρα Αποστόλου.

Αντί άλλου επιλόγου, οι τελευταίοι στίχοι από το ποίημα του Ασημάκη Πανσέληνου:

«Ηλέκτρα, Ηλέκτρα, είσαι η Ελλάδα ολάκαιρη,
χώρα της οργισμένης ευλογίας,

Ελλάδα, Ελλάδα, σήκωσες τα χέρια σου
κι έδειξες στους ανθρώπους να είναι ανθρώποι»