Άσκηση και κάπνισμα

Το κάπνισμα, σε όλες τις μορφές του, αποτελεί τη συνηθέστερη αιτία θανάτου στον κόσμο, αφού περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι είναι καπνιστές, παρόλο που οι αρνητικές συνέπειες στην υγεία είναι γνωστές. Στο άρθρο αυτό θα αναφερθούμε στις επιδράσεις του καπνού στα συστήματα και στις λειτουργίες του σώματος.

Τα συστατικά του καπνού, όπως η πίσσα, οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου και άλλες ερεθιστικές ουσίες, προκαλούν σοβαρού βαθμού φλεγμονή στο τοίχωμα των βρόγχων με αποτέλεσμα στένωση των αεραγωγών, μείωση της ροής του αέρα και διαταραχές στους δείκτες της αναπνευστικής λειτουργίας. Συνέπεια των ανωτέρω είναι η διαταραγμένη ανταλλαγή των αερίων μεταξύ πνευμόνων και αίματος. Η αύξηση της παραγωγής και της συγκέντρωσης του μονοξειδίου του άνθρακα (CO) στους βρόγχους, στους πνεύμονες, στο αίμα και στους μυς έχει ως αποτέλεσμα τη δέσμευση των θέσεων όπου η αιμοσφαιρίνη ενώνεται με το οξυγόνο. Αυτό σημαίνει παρεμπόδιση της αιμοσφαιρίνης του αίματος να προσλάβει και να μεταφέρει οξυγόνο στους μυς και στα άλλα όργανα.

Για τον αθλητή αυτό συνεπάγεται τη γρήγορη εμφάνιση αναερόβιου μεταβολισμού, την ταχεία αύξηση του γαλακτικού οξέος και την πρώιμη εξάντληση. Οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου προκαλούν φλεγμονή στο εσωτερικό τοίχωμα των αγγείων με συνέπειες την εναπόθεση χοληστερίνης, τον σχηματισμό αθηρωμάτων, τα οποία στενεύουν τον αυλό και μειώνουν την παροχή αίματος στους μυς. Επιπλέον ο καπνός σχετίζεται με την παραγωγή ουσιών που έχουν συστηματική δράση και καταστέλλουν τη σύνθεση των πρωτεϊνών, οι οποίες συμβάλλουν στη μεταφορά οξυγόνου από το αίμα στα μιτοχόνδρια των κυττάρων όπου παράγονται μονάδες ενέργειας ATP. Αυτό συνεπάγεται μείωση της αντοχής, της μυϊκής μάζας και γρήγορη μείωση του αναερόβιου κατωφλίου.

Μελέτες έδειξαν ότι οι καπνιστές αθλητές έφταναν πιο γρήγορα στο αναερόβιο κατώφλι λόγω της ταχύτερης αύξησης του γαλακτικού οξέος σε σχέση με τους μη καπνιστές. Στον καπνιστή παρατηρείται σοβαρή καταστολή της παραγωγής αντιοξειδωτικών ενζύμων λόγω της μειωμένης σύνθεσης πρωτεϊνών και ανεξέλεγκτη παραγωγή οξειδωτικών ριζών που επιδρούν τοξικά στον πυρήνα των κυττάρων και προκαλούν μεταλλάξεις. Είναι γνωστό, εξάλλου, ότι το οξειδωτικό στρες αναστέλλει γονίδια που είναι προορισμένα για την παραγωγή αντιοξειδωτικών, αντιφλεγμονωδών και αντικαρκινικών ουσιών.

Η χρόνια δράση του καπνίσματος στην καρδιά συνίσταται στην εξασθένηση της συστολικής και διαστολικής λειτουργίας της, δηλαδή τη μείωση της ικανότητας να λειτουργεί ως αντλία, ώστε να δέχεται και να εκτοξεύει αίμα στα αγγεία, ιδιαίτερα κατά την έντονα αερόβια άσκηση. Αρχικά ο ρυθμός ανάκτησης, επαναφοράς δηλαδή του σφυγμού σε φυσιολογικά επίπεδα (1-3 λεπτά) μετά την άσκηση, είναι μειωμένος στους καπνιστές. Επίσης σχετίζεται με αυξημένη αρτηριακή πίεση και ταχυκαρδία κατά την ηρεμία. Αυτό οφείλεται στο ότι η νικοτίνη διεγείρει την απελευθέρωση αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης από τα επινεφρίδια και προκαλεί διέγερση του νευρικού συστήματος ενώ ταυτόχρονα αναστέλλει τη δράση του παρασυμπαθητικού συστήματος, δηλαδή του νεύρου ξεκούρασης, με κίνδυνο την αύξηση των επιπλοκών, όπως είναι οι αρρυθμίες, κατά την υπομέγιστη έως μέγιστη άσκηση.

Σε βάθος χρόνου, καθώς το κάπνισμα συνεχίζεται, επέρχεται προοδευτική επιδείνωση στην ανεκτικότητα στην άσκηση λόγω βαθμιαίας αδυναμίας της καρδιάς να αυξάνει τις σφίξεις και επομένως την παροχή της προς τους μυς για να ικανοποιήσει τις ενεργειακές τους ανάγκες, με κατάληξη τη διακοπή της άσκησης.

Σε πρόσφατη μελέτη σε άνδρες και γυναίκες ηλικίας 20-29 ετών βρέθηκε ότι οι καπνιστές είχαν σημαντικά χαμηλότερη μέγιστη καρδιακή συχνότητα και χαμηλότερη αύξηση της καρδιακής συχνότητας κατά την άσκηση συγκρινόμενοι με μη καπνιστές.

Δρόσος Βενετούλης

Πνευμονολόγος, τ. δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά.