Πικάσο: Η «Μόνα Λίζα» του 20ου αιώνα χαρακτηρίστηκε «πορνογραφία 7Χ3»!

Το 1937, εν μέσω του Ισπανικού εμφυλίου, η δημοκρατική κυβέρνηση της Ισπανίας παράγγειλε στον Πικάσο ένα έργο για την Διεθνή έκθεση του Παρισιού. Ο Πικάσο ήδη διάσημος μακριά από τη χώρα του δεν εμπνεύστηκε το έργο του παρά μόνο όταν διάβασε στην εφημερίδα Le soir, στις 26 Απριλίου την είδηση του βομβαρδισμού της πόλης Γκερνίκα. Στις 26 Απριλίου 1937 γερμανικά και ιταλικά αεροπλάνα, οι πιλότοι των οποίων επικουρούσαν τους Ισπανούς εθνικιστές βομβάρδισαν ανηλεώς την ιερή πόλη των Βάσκων με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους εκατοντάδες άμαχοι. Η Γκερνίκα βρίσκεται στη βόρεια Ισπανία, στην επαρχία Μπισκάγια, 30 χιλιόμετρα ανατολικά Μπιλμπάο. Έχει ιερό χαρακτήρα για τους Βάσκους γιατί εκεί βρίσκεται το Gernikako Arbola (Το Δέντρο της Γκερνίκα), που συμβολίζει τις ελευθερίες του λαού των Βάσκων.

Η Γκερνίκα είχε στρατηγική σημασία για τον εμφύλιο στη βόρεια Ισπανία καθώς η πόλη βρισκόταν στο δρόμο των εθνικιστών προς το Μπιλμπάο, η κατάληψη του οποίου θα οδηγούσε στο τέλος του εμφυλίου πολέμου στην περιοχή. Κατά το βομβαρδισμό το μέτωπο του πολέμου απείχε τριάντα χιλιόμετρα από την πόλη. Δεν υπήρχε κανένας λόγος που να δικαιολογεί την ισοπέδωσή της. Ήταν ένα εντελώς απρόκλητο πλήγμα με την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Επίπληξη». Οι Εθνικιστές μάλιστα ισχυρίστηκαν αργότερα ότι οι Δημοκρατικοί κατέστρεψαν την Γκερνίκα, ενώ αποχωρούσαν από την πόλη, εφαρμόζοντας την τακτική της καμένης γης. Ο τραγικός απολογισμός των θυμάτων δεν έχει αποτυπωθεί με ακρίβεια μέχρι σήμερα, μολονότι οι σύγχρονοι ιστορικοί υπολογίζουν πως σκοτώθηκαν τριακόσιοι κάτοικοι.

Ο Πικάσο άρχισε να φιλοτεχνεί τον πίνακα από την 1η Μαΐου και ολοκλήρωσε το έργο στις 3 Ιουνίου. Ο Ισπανός ζωγράφος απέφυγε προσφυώς να απεικονίσει αεροπλάνα, βόμβες και ερείπια. Η φωτογράφος Ντόρα Μάαρ, η διασημότερη ερωμένη του ζωγράφου, αποτύπωσε την εξέλιξη του πίνακα σε μια σειρά φωτογραφιών. Από τα σχέδια που προετοίμασαν την τελική εκδοχή της «Γκερνίκα» έχουν διασωθεί σαράντα πέντε. Στη σύλληψη του Πικάσο δεσπόζει ένας ταύρος κι ένα πληγωμένο άλογο ανάμεσα σε διαμελισμένα σώματα και τέσσερις γυναίκες που ουρλιάζουν κρατώντας νεκρά παιδιά. Ο ζωγράφος κατέληξε στην ασπρόμαυρη απεικόνιση με γκρι αποχρώσεις, για να τονίσει το στοιχείο του πένθους και του θανάτου.

Οι αρχικές αντιδράσεις κοινού και κριτικών ήταν κάτι περισσότερο από αρνητικές. Ένας Βάσκος τοιχογράφος το αποκάλεσε: «πορνογραφία 7Χ3» κι ένα γερμανικό περιοδικό σχολίασε πως πρόκειται για έργο που παραπέμπει «σε ζωγραφική από τετράχρονο». Ωστόσο το κλίμα γρήγορα μεταστράφηκε και το έργο άρχισε να περιοδεύει, για να ενισχύσει τον αγώνα των δημοκρατικών αλλά η περιοδεία σταμάτησε όταν ο Φράνκο ανήλθε στην εξουσία το 1939. Στη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου ο πίνακας φυγαδεύτηκε στις ΗΠΑ.

Όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν το Παρίσι άρχισαν να αναζητούν μετά μανίας καλλιτεχνικούς θησαυρούς για να τους κατασχέσουν. Τότε ένας Γερμανός αξιωματικός λέγεται ότι έδειξε σε φωτογραφία τον πίνακα «Γκερνίκα» στον ίδιο τον Πικάσο που είχε προσαχθεί ρωτώντας τον: «Αυτόν τον πίνακα εσείς τον κάνατε»;

Κι εκείνος απάντησε χωρίς δεύτερη σκέψη:

«Όχι, Εσείς!»

Η «Γκερνίκα» έμεινε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη μέχρι το 1974 και ο δημιουργός της είχε δηλώσει πως το έργο δεν θα επέστρεφε στην Ισπανία παρά μόνο με την αποκατάσταση της δημοκρατίας.