Σχολή των Αθηνών: Ποιοι είναι όλοι αυτοί στο αριστούργημα που είναι στη Βουλή

Τοποθετήθηκε στο περιστύλιο του Μεγάρου της Βουλής, η «Σχολή των Αθηνών» ή «Scuola di Αtene» στην ιταλική γλώσσα, μια από τις διασημότερες νωπογραφίες του Ιταλού καλλιτέχνη της Αναγεννησιακής τέχνης, Ραφαήλ.

Πρόκειται για ταπισερί του 18ου αιώνα, εμπνευσμένη από την τοιχογραφία του Ραφαήλ. Η ταπισερί παραχωρήθηκε για τους επόμενους μήνες στη Βουλή των Ελλήνων από τη Γαλλική Εθνοσυνέλευση, προς τιμήν της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Τι σημαίνει ταπισερί

Ταπισερί (γαλλ. tapisserie, αγγλ. tapestry, τάπητας ιδίως τοίχου, πέτασμα, ταπετσαρία) ονομάζεται το διακοσμητικό πέτασμα που προορίζεται συνήθως για ανάρτηση στον τοίχο, κεντητό με βελόνα σε καμβά (μετρητό), και ακολουθεί ένα καθορισμένο σχέδιο, ή υφασμένο σε αργαλειό με κάθετο (hayte lisse) ή οριζόντιο στημόνι (base lisse), όπου το διακοσμητικό σχέδιο δημιουργείται από τις εναλλαγές των πολύχρωμων νημάτων του υφαδιού που καλύπτουν εντελώς το στημόνι" (Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larouse Britannika, τόμος 49,σ.242-245).

Η τέχνη της ταπισερί που διατηρείται ακόμα ζωντανή ως παράδοση και εξακολουθεί να συνεχίζεται μέχρι σήμερα, από μερικά εργαστήρια και ανεξάρτητους υφαντές στην Aubusson της Γαλλίας εντάχθηκε το 2009 στον Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco.

Το έργο τέχνης του 17ου αιώνα, που κοσμούσε από το 1879 τη Γαλλική Εθνοσυνέλευση ήρθε ως δώρο της Γαλλικής Δημοκρατίας προς τη χώρα μας με αφορμή τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Πρόκειται για έναν εθνικό θησαυρό των Γάλλων, τον οποίο μας δανείζουν για έναν ολόκληρο χρόνο, κατόπιν επικοινωνίας του Προέδρου της Ελληνικής Βουλής, με τον Γάλλο ομόλογό του, Ρίτσαρντ Φεράντ.

Πού βρίσκεται η νωπογραφία

Η ταπισερί παρουσιάζει τη «Σχολή των Αθηνών» και απεικονίζει τους αρχαίους φιλοσόφους της Αθήνας να κάθονται αντικριστά. Η νωπογραφία του Ραφαήλ διακοσμεί έναν τοίχο δωματίου με το όνομα «Αίθουσα της Υπογραφής» ή "Stanza della Segnatura" της πτέρυγας "Stanze di Rafaello" δηλαδή «Αίθουσες του Ραφαήλ» στο Αποστολικό Παλάτι στο Βατικανό.

«Η Σχολή των Αθηνών» δημιουργήθηκε μεταξύ των ετών 1510 και 1511, όταν ο διάσημος καλλιτέχνης προσλήφθηκε για να διακοσμήσει με τοιχογραφίες τις μετέπειτα γνωστές ως «Αίθουσες του Ραφαήλ» στο Αποστολικό Παλάτι του Βατικανού. Βρίσκεται στο δεύτερο δωμάτιο που διακόσμησε ο καλλιτέχνης και είναι χρονικά η δεύτερη τοιχογραφία που ολοκλήρωσε, με πρώτη την «Έριδα περί την Θεία Ευχαριστία» στον ακριβώς απέναντι τοίχο του δωματίου. Η «Σχολή των Αθηνών» θεωρείται ως το αριστούργημα του Ραφαήλ και η τέλεια ενσάρκωση του κλασικού πνεύματος της ύστερης αναγέννησης.

Χώρος μελέτης

Η «Αίθουσα της Υπογραφής» ("Stanza della Segnatura") ήταν ο χώρος μελέτης της βιβλιοθήκης του Πάπα Ιουλίου Β΄. Οι τοιχογραφίες του Ραφαήλ συνδυάζουν με αρμονία το πνεύμα της ελληνικής αρχαιότητας με τον Χριστιανισμό, και σαν καθρέπτης αντικατοπτρίζουν το πλούσιο περιεχόμενο της βιβλιοθήκης του Πάπα. Οι τοιχογραφίες του καταπιάνονται με τα θέματα της Θεολογίας, της Φιλοσοφίας, της σοφίας, με το δίκαιο και την ποιητικής τέχνη. Το θέμα που απέδωσε ο Ραφαήλ στο δωμάτιο μαρτυρεί την αντίληψη των Ανθρωπιστών της Αναγέννησης περί συμβατότητας και πνευματικής αρμονίας μεταξύ της χριστιανικής διδασκαλίας και της ελληνικής φιλοσοφίας. Κατά την περίοδο της Αναγέννησης πίστευαν πως αυτά τα δύο είναι συμβατά και πως το θέμα της σοφίας είναι κατάλληλο για το δωμάτιο αυτό, αφού σε αυτό υπογράφηκε και σφραγίστηκε η πλειοψηφία των σημαντικότερων Παπικών έγγραφων.

«Causarum Cognitio»

Ο τίτλος «Η Σχολή των Αθηνών» δεν δόθηκε από τον Ραφαήλ, και το θέμα της τοιχογραφίας είναι στην πραγματικότητα «Η Φιλοσοφία», ή τουλάχιστον «Η αρχαία ελληνική φιλοσοφία» αφού πάνω από την τοιχογραφία ο Ραφαήλ σημείωσε με δύο λέξεις «Causarum Cognitio», «Να γνωρίζεις τις αιτίες», φιλοσοφικό συμπέρασμα μελέτης των έργων του Αριστοτέλη, «Μεταφυσικά» και «Φυσικά».

Πράγματι, ο Αριστοτέλης φαίνεται να είναι το κεντρικό πρόσωπο στη τοιχογραφία. Ωστόσο, όλοι οι φιλόσοφοι που απεικονίζονται συμμερίζονται το «Causarum Cognitio», δηλαδή δημιούργησαν το έργο τους δίνοντας λύσεις αφού πρώτα προσπάθησαν να καταλάβουν τις αρχέγονες αιτίες του κάθε προβλήματος που αντιμετώπιζαν κατά το «γνώσης των πρώτων αιτιών». Πολλοί έζησαν πριν από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, και μόλις το ένα τρίτο ήταν Αθηναίοι.

Το έργο περιλαμβάνει ρωμαϊκά στοιχεία, αλλά συνάμα έχει ένα γενικό ημικυκλικό καθορισμό, έχοντας τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη στο κέντρο, με όλα τα άλλα να περιφέρονται γύρω από αυτούς. Ένα σύστημα που θα μπορούσε κάποιος να υπαινιχθεί πως παραπέμπει στην Πυθαγόρεια Μονάδα και πως ο Ραφαήλ ζωγράφισε την τοιχογραφία με ένα αρχαιοελληνικό σύστημα.

Γιατί είναι αδύνατη η αναγνώριση όλων

Εικάζεται πως κάθε μεγάλος φιλόσοφος είναι στον πίνακα, αλλά η αναγνώριση όλων τους είναι αδύνατη, για δύο λόγους: αφενός γιατί ο Ραφαήλ δεν άφησε καμία περιγραφή των προσώπων που σχεδίασε, και αφετέρου διότι και ο ίδιος σχεδίασε ορισμένους από τους φιλοσόφους όπως τους φανταζόταν. Ο Ραφαήλ συνδύασε την φαντασία του με τις γνώσεις του και δημιούργησε ένα δικό του σύστημα εικονογραφίας για να ζωγραφίσει τους εικονιζόμενους, για τους οποίους είχε μεν διαβάσει αλλά δεν τους είχε απαραίτητα δει να απεικονίζονται. Για παράδειγμα, ο Σωκράτης είναι άμεσα αναγνωρίσιμος στο κέντρο της τοιχογραφίας, γιατί γνωρίζουμε σήμερα, όπως και ο Ραφαήλ τότε, ένα πρότυπο της φυσιογνωμίας του, δηλαδή πώς περίπου έμοιαζε ο Σωκράτης, από προτομές ή ανδριάντες του. Αντίθετα, το πρόσωπο που εικάζεται να αντιστοιχεί στον Επίκουρο απέχει πολύ από τα πρότυπα της φυσιογνωμίας του που συναντούμε σε προτομές.

Τα πιθανά ονόματα

Γνωρίζουμε τελεσίδικα πώς στο κέντρο της τοιχογραφίας παριστάνεται ο Πλάτωνας στα αριστερά να δείχνει με το χέρι του προς τον ουρανό και ο Αριστοτέλης διαφωνώντας με το δεξί του χέρι να δείχνει προς την γη. Ο Πλάτων κρατάει το έργο του «Τίμαιος» ενώ ο Αριστοτέλης κρατάει το δικό του έργο «Ηθικά Νικομάχεια». Από εκεί και πέρα​​, διάφοροι μελετητές εκφράζουν διαφορετικές απόψεις ως προς το ποιοι είναι οι εικονιζόμενοι.

Μία λίστα με πιθανά ονόματα αυτών που απεικονίζονται και κάποιες εκδοχές σύμφωνα με την wikipedia, είναι η εξής:

1. Ζήνων ο Κιτιεύς
2. Επίκουρος
3. Φρειδερίκος Β΄ Γκοντζάγκα
4. Αναξίμανδρος ή Εμπεδοκλής;
5. Αβερρόης
6. Πυθαγόρας
7. Αλκιβιάδης ή Αλέξανδρος ο Μέγας;
8. Αντισθένης ή Ξενοφών;
9. Υπατία ήδούκας του Ουρμπίνο
10. Αισχίνης ή Ξενοφών;
11. Παρμενίδης
12. Σωκράτης
13. Ηράκλειτος (Μιχαήλ Άγγελος)
14. Πλάτων (Λεονάρντο Ντα Βίντσι)
15. Αριστοτέλης
16. Διογένης της Σινώπης
17. Πλωτίνος
18. Ευκλείδης ή Αρχιμήδης (Ντονάτο Μπραμάντε);
19. Ζωροάστρης
20. Κλαύδιος Πτολεμαίος;
21. Πρωτογένης
22. (ανάμεσα σρτο 19 και στο 21): Αυτοπροσωπογραφία του Ραφαήλ δίπλα από τον Ζωροάστρη.
    R: Απελλής