Αθανάσιος Διάκος: «Ως παρθένος την μορφήν και την ψυχήν, ενθυμίζει τον Αχιλλέα»

Είναι πολλά αυτά που γνωρίζουμε για τον Αθανάσιο Διάκο, αλλά και αρκετά όσα οι ιστορικοί δεν μπορούν να πουν με βεβαιότητα. Το πραγματικό του όνομα ήταν Αθανάσιος Γραμματικός ή Αθανάσιος Μασσαβέτας; Μήπως πρόκειται για το ίδιο ουσιαστικά επώνυμο; Στα οθωμανικά müsvedde σημαίνει: σχέδιο και Γραμματέας/Γραμματικός καταγραφής φορολογικών στοιχείων. Επομένως είτε Μασσαβέτας στα Οθωμανικά, είτε Γραμματικός στα Ελληνικά, το επώνυμό του ήταν ένα και το αυτό, προφανώς προερχόμενο εκ της ιδιότητος που είχαν οι πρόγονοί του.

Γεννήθηκε είτε στην Άνω Μουσουνίτσα (σήμερα Αθανάσιος Διάκος) είτε στην Αρτοτίνα. Η εκδοχή ότι γεννήθηκε στην Αρτοτίνα αναφέρεται στην πρώτη βιογραφία του Αθανασίου Διάκου που γράφτηκε από τον Ρόδιο το έτος 1835. Η ίδια εκδοχή προβάλλεται στα «Ελληνικά» του Ιακ. Ραγκαβή (1853), στο γενεαλογικό δένδρο του Διάκου όπως το κατέγραψε το 1883 ο ιστορικός Κρέμος και στο πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης του Αθανασίου Διάκου που είχε εκδοθεί το έτος 1865 από τον Δήμο Κροκυλείου στον οποίο υπαγόταν η Αρτοτίνα. Την εκδοχή ότι γεννήθηκε στην Άνω Μουσουνίτσα υποστηρίζουν μαρτυρίες του Γκούρα, του Φιλήμονος, του Περραιβού και ξένων όπως του Finley και του Bartholdy αλλά και του Hertsberg. Υπάρχει μακροχρόνια έριδα ανάμεσα στα δύο χωριά σχετικά με το ποια είναι η γενέτειρά του.

Υπάρχει όμως κάτι στο οποίο συμφωνούν άπαντες όσοι αναφέρθηκαν στον Αθανάσιο Διάκο και στη δράση του. Επρόκειτο για τον ομορφότερο όλων των πρωταγωνιστών ηρώων - οπλαρχηγών της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Ο Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς, αρχαιολόγος του 19ου και του 20ού αιώνα, διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου Ολυμπίας, μετέπειτα διευθυντής της Ακρόπολης των Αθηνών, του Επιγραφικού Μουσείου και του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας έκανε ιδιαίτερη αναφορά στο κάλλος του Αθανάσιου Διάκου.

Στο βιβλίο του «25 Μαρτίου 1821: Οι ήρωες της Ελληνικής Επαναστάσεως: Εικόνες και βιογραφίαι αυτών» (Εν Αθήναις: Εκ του Τυπογραφείου Μιχαήλ Ι. Σαλιβέρου, 1900), αναφέρει χαρακτηριστικά: «...Ο ωραιότατος των ηρώων της επαναστάσεως, ο ως παρθένος τη μορφήν και την ψυχήν καλός κ’ αγαθός Διάκος, ενθυμίζει τον Αχιλλέα της Ομηρικής «Ιλιάδος»…».

Σε άλλο σημείο του ίδιο βιβλίου, υπάρχει η εξής αναφορά: «Όταν τον έπιασαν οι Τούρκοι τον πήγαν στον Ομέρ Βρυώνη: «Ο Τούρκος αρχηγός θαυμάσας το κάλλος και την ανδρείαν του ηρώος, δεν ηθέλησε να τον φονεύση, πλην ο μετ’ αυτού απαίσιος Μεχμέτ Πασάς, τον συνεβούλευσε να τον ψήση ζωντανόν».

Όμως και ο Δημήτρης Φωτιάδης στο βιβλίο του «Καραϊσκάκης» (εκδ. Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1987), σημειώνει: «Ο Διάκος δίκαια λογαριάζεται σαν μια από τις πιο όμορφες μορφές του Εικοσιένα. Δεκαεφτά χρονών γίνηκε καλογεροπαίδι κι έπειτα διάκος στο μοναστήρι του Αη-Γιάννη του Πρόδρομου στην Αρτοτίνα. Κάποτες ένας ντερβέναγας κονάκιασε στο μοναστήρι κι όπως ήταν ωραίο παλικάρι, του ρίχτηκε. Μα ο Θανάσης δεν τα σήκωνε αυτά. Αρπάζει τη μπιστόλα του ντερβέναγα, τον σκοτώνει, παίρνει τα βουνά και γίνεται κλέφτης. Έπειτα πήγε, όπως τόσοι άλλοι, τζοανταραίος στον Αλή πασά. Εκεί τον γνώρισε ο Αντρούτσος, εχτίμησε τη λεβεντιά του κι έπειτα, άμα κατέβηκε αρματολός στη Λιβαδειά, τον πήρε μαζί του κι όταν έφυγε τον άφησε στο πόδι του».