Σπάσιμο πιάτων: Τα παιδιά του Πειραιά, η Νεράιδα, οι ζημιές Ωνάση, Βοσκόπουλου (vids)

Ποτήρια πιάτα όλα τα 'χω σπάσει / ο κόσμος θα χαλάσει ο κόσμος θα χαλάσει / δέκα μου μεροκάματα απόψε θα τα φάω / όλοι γελούν με μένανε και γω μ’ όλους γελάω…

Λαϊκό τραγούδι του 1957, σε στίχους του Κώστα Μάνεση και μουσική του Βασίλη Τσιτσάνη που ερμηνεύει ο Στέλιος Καζαντζίδης στα ντουζένια του. Περιγράφει αυτό που για κάποια χρόνια έγινε μέρος της κουλτούρας των Ελλήνων, το σπάσιμο των πιάτων.

Μια ελληνική συνήθεια ή απλώς επίδειξη πλούτου αν προτιμάτε, που κορυφώθηκε κατά τις δεκαετίες του ΄60 και του ΄70. Συνηθιζόταν στα νυχτερινά κέντρα και έφτασε να γίνει ακόμα και τουριστικό θέαμα. Η εν λόγω πρακτική αποτέλεσε για πολλά χρόνια μέρος της ελληνικής διασκέδασης. Τα πιάτα που προορίζονταν για σπάσιμο δεν ήταν της κουζίνας. Ήταν κατασκευασμένα από γύψο, προκειμένου ν’ αποφευχθούν τραυματισμοί, γι' αυτό και ήταν εύθραυστα.

Σπάσιμο με διαδικασία

Όταν ο θαμώνας ήθελε να γλεντήσει περισσότερο, ζητούσε μια ντουζίνα πιάτα. Ο σερβιτόρος έπρεπε να τα φέρει και είτε να τα σπάσει στη πίστα μπροστά στην τραγουδίστρια ή τον τραγουδιστή είτε να τα αφήσει στο τραπέζι του θαμώνα. Τότε ο ίδιος έπρεπε να προβεί στην... εκτέλεση, ρίχνοντάς τα στη πίστα είτε όλα μαζί, είτε ένα - ένα. Το σπάσιμο γινόταν με ιδιαίτερη... τέχνη. Ο σερβιτόρος κρατούσε στο δεξιό χέρι ένα πιάτο, με το οποίο εν είδει πέλεκυ σφυροκοπούσε τα υπόλοιπα που είχε στοιβαγμένα στο αριστερό. Ένα μετά το άλλο τα πιάτα θρυμματίζονταν και έπεφταν στο πάτωμα. Στο τέλος έμενε αυτό που είχε στο δεξί, και το πετούσε κάτω. Κατά τη διάρκεια της σκηνής ο σερβιτόρος ήταν γονατιστός με το ένα πόδι.

Σε άλλο… θέαμα της εποχής, τα πιάτα πριν το σπάσιμο στοιβάζονταν στη σκηνή. Δημιουργούσαν δύο ή και περισσότερες στοίβες ψηλές, ενώ στην κορυφή τοποθετείτο ένα ποτήρι με αλκοολούχο ποτό. Τα πιάτα όλα καταβρέχονταν με οινόπνευμα. Τα πιάτα γίνονταν… φλαμπέ, ενώ ο τραγουδιστής έπιανε το μικρόφωνο. Στο πρώτο ρεφρέν, ο σερβιτόρος άρχιζε να σπάει τα πιάτα, το ένα μετά το άλλο, η φωτιά αναζωπυρωνόταν και τελικά έσβηνε.

Το καμπαρέ Folies d’ été

Η πρακτική ξεκίνησε από έναν επιχειρηματία, τον Μπαμπαβέα, ο οποίος το 1931 άνοιξε το καμπαρέ Folies d’ été στο τέρμα της Ηρώδου Αττικού. Οι πελάτες πετούσαν μαχαίρια στα πόδια των χορευτών όμως λόγω των τραυματισμών τα μαχαίρια έγιναν γρήγορα πιάτα.

Στο micros-romios.gr διαβάζουμε: «Με μεθυστική αργεντίνικη μουσική, διαβατάρικες πεταλούδες του Παρισιού και ρώσικο μπαλέτο κατόρθωσε να βρεθεί το μαγαζί του στο επίκεντρο της νυκτερινής ζωής της πόλης. Ο επιχειρηματίας δεν χρέωνε στους καλούς πελάτες τα σπασμένα. Όταν όμως αυξήθηκαν οι θεριακλήδες, επανήλθε το παλαιό καθεστώς. Όποιος έσπαγε πλήρωνε και μάλιστα αδρά. Χωρίς υπερβολές θα περάσουν περίπου τρεις δεκαετίες».

Τα παιδιά του Πειραιά

Το σπάσιμο το πιάτων ήταν γνωστό αλλά όχι καθιερωμένο. Στην διάδοση του φαινομένου βοήθησε η ταινία «Ποτέ την Κυριακή» και το τραγούδι «Τα παιδιά του Πειραιά», στο ξεκίνημα της δεκαετίας του ’60.

Στη συγκεκριμένη ταινία του Ζιλ Ντασέν με την Μελίνα Μερκούρη, τον Γιώργο Φούντα, τον Τίτο Βανδή, τον Μήτσο Λυγίζο, τη Δέσπω Διαμαντίδου και πολλούς άλλους, πρωταγωνιστεί η Ίλια μία πόρνη στο λιμάνι του Πειραιά. Κοινωνική, ευαίσθητη και συναισθηματική, η Ίλια δεν ανήκει σε κάποιον μαστροπό, διαλέγει τους πελάτες της, δεν εργάζεται τις Κυριακές κι ούτε όταν έχει παραστάσεις το Ελληνικό Φεστιβάλ Θεάτρου. Αποτελεί πρότυπο για τις εκδιδόμενες γυναίκες της περιοχής. Στη διάρκεια της ταινίας βλέπουμε το σπάσιμο πιάτων, το οποίο ούτε λίγο ούτε πολύ, παρουσιάζεται ως εθνικό σπορ.

Το 1961 η ταινία ήταν υποψήφια για 5 Όσκαρ, κέρδισε όμως μόνο για την μουσική του Μάνου Χατζιδάκι για το τραγούδι «Τα Παιδιά του Πειραιά». Είναι το τραγούδι με τις περισσότερες διασκευές σε όλο τον κόσμο και ένα από τα πιο διάσημα τραγούδια του παγκόσμιου κινηματογράφου. «Τα Παιδιά του Πειραιά» ήταν το πρώτο τραγούδι σε άλλη γλώσσα πλην της αγγλικής που έλαβε τη συγκεκριμένη διάκριση.

Το τραγούδι γράφτηκε από τον Μάνο Χατζιδάκι με την βοήθεια του Γιώργου Ζαμπέτα. Στην αυθεντική ελληνική τους έκδοση οι στίχοι του τραγουδιού γράφτηκαν και αυτοί από τον Μάνο Χατζιδάκι. Συγκεκριμένα, μέσα σε ένα αυτοκίνητο που τον πήγαινε στο στούντιο να ηχογραφήσει τα τραγούδια για την ταινία.

Ο Μάνος Χατζιδάκις δεν έχανε ευκαιρία να απαξιώνει το τραγούδι. Είχε αρνητική άποψη γι’ αυτό όπως και για τα Όσκαρ. Δεν πήγε να πάρει το βραβείο.

Λέγεται πως στα μέσα της δεκαετίας του 1970, πέταξε το σχετικό βραβείο στα σκουπίδια. Εκεί το βρήκαν εντελώς τυχαία η οικιακή βοηθός του μαζί με την αδερφή του συνθέτη.

Το γεγονός είναι ότι η ταινία και φυσικά ο Μάνος Χατζιδάκις χωρίς να το θέλει, συνετέλεσαν στη διάδοση του σπασίματος των πιάτων. Τότε μάλιστα «εφευρέθηκε» και η χρήση των πιάτων δεύτερης διαλογής. Επισήμως η συνήθεια εισήλθε στην καθημερινότητα της διασκέδασης.

Ο Παπαδόπουλος στη Νεράιδα

Αυτός που ενοχλήθηκε περισσότερο από το σπάσιμο των πιάτων ήταν ο δικτάτορας, Γεώργιος Παπαδόπουλος. Ένα βράδυ, επί δικτατορίας, αποφάσισε να διασκεδάσει στο κέντρο Νεράιδα. Αφού τοποθετήθηκε σε περίοπτο τραπέζι, άλλαξε και το ρεπερτόριο κι έδειχνε να απολαμβάνει το γλέντι. Μέχρι που κάποιος έσπασε το πρώτο πιάτο. Η… αταξία εξόργισε τον Παπαδόπουλο. Παρά το γεγονός ότι η ιδιοκτήτρια Ελένη Παμέλα Καπετανάκη ήταν φίλη με την γυναίκα του Γιώργου Παπαδόπουλου, Δέσποινα, έφυγε εξοργισμένος από το μαγαζί. Την επόμενη μέρα θεσπίστηκε διάταγμα για την απαγόρευση του σπασίματος πιάτων. Προβλεπόταν φυλάκιση από έξι μήνες μέχρι πέντε χρόνια.

Ο Ωνάσης τα... σπάει

Μόνο που ένα βράδυ βρέθηκε στη "Νεράιδα" ένα όνομα που είχε άλλο κύρος στη νύχτα. Ο λόγος για τον Αριστοτέλη Ωνάση. Μαζί του ο γιός του Αλέξανδρος, η Ιταλίδα ηθοποιός και μοντέλο Έλσα Μαρτινέλι και η Οντίλ Ροντέ, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής, ο μεγάλος έρωτας του γιου του μεγιστάνα. Ο Ωνάσης ενημερώθηκε για την απαγόρευση και… έσπασε τα πάντα.

Κάποιες ημέρες αργότερα, δικηγόρος των Αθηνών απευθύνθηκε στον Εισαγγελέα και κοινοποίησε στον Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης Στυλιανό Παττακό αναφορά, με την οποία ζητούσε την καταδίκη των Ωνάσηδων, πατέρα και υιού. Μόνο που τα φωτογραφικά ντοκουμέντα που προσκόμισε έδειχναν ως «δράστριες» τις δύο καλλονές.

Αυτές βρέθηκαν κατηγορούμενες, αλλά και η ιδιοκτήτρια του κέντρου «Νεράιδα» Ελένη Καπετανάκη Παμέλα και ο διευθυντής Νικόλαος Λελάκης. Οι δικτάτορες αναζητούσαν λύση έτσι ώστε να υπάρξουν εξαιρέσεις στην απαγόρευση για τα… βαριά πορτοφόλια. Έτσι, αποφασίστηκε ότι δεν υπήρχε αδίκημα όταν οι παρευρισκόμενοι αποδέχονταν την αντικοινωνική συμπεριφορά εκείνου που έσπαγε τα πιάτα. Οι κατηγορούμενοι αθωώθηκαν.

Ο Κουτουμάνος και ο Ομάρ Σαρίφ

Στον εισαγγελέα παραπέμφθηκαν πολλοί διάσημοι, όπως ο πρώην σύζυγος της Ζωής Λάσκαρη, Πέτρος Κουτουμάνος, ο Ομάρ Σαρίφ ακόμα και ο Τόλης Βοσκόπουλος.

Ο Πέτρος Κουτουμάνος, παραπέμφθηκε στο Αυτόφωρο αλλά αθωώθηκε, επειδή υποστήριξε ότι το πιάτο έπεσε… κατά λάθος από τα χέρια του.

Ο Ομάρ Σαρίφ βρέθηκε στη χώρα μας το 1971 για τα γυρίσματα της ταινίας «Διαρρήκτες». Ο Σαρίφ οδηγούσε ένα Opel Record σε μια κινηματογραφική «καταδίωξη» από τα εκδοτήρια εισιτηρίων του Αργοσαρωνικού, στο λιμάνι του Πειραιά, πέρασε από την Ακτή Μιαούλη, την παραλιακή λεωφόρο, τα αυτοκίνητα "κατέβηκαν" τα σκαλοπάτια και τις υπόγειες διαβάσεις του Σταδίου Καραϊσκάκη, έτρεξαν στην επιχωματωνόμενη, τότε, παραλία, όπου αργότερα δημιουργήθηκε το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, πέρασαν από μια Περιφορά Επιταφίου στην Αγία Μαρίνα του Θησείου και κατέληξαν «στου Προφήτη Ηλία τα σοκάκια».

Στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, διαβάζουμε: «…Το ίδιο βράδυ, ο Σαρίφ, που ήταν τύπος «μαζεμένος», εξέπληξε τους έλληνες συνοδούς του όταν σε ένα «λαϊκό» νυχτερινό κέντρο που τον πήγαν ζήτησε «να σπάσει πιάτα» («Στην Αλεξάνδρεια μεγάλωσα, με Ελληνες έκανα παρέα, ξέρω αρκετά ελληνικά τραγούδια και εκεί έμαθα να σπάω πιάτα!» είπε στους έκπληκτους συνοδούς του). Τον ενημερώνουν πως η χούντα έχει απαγορεύσει τα σπασίματα. «Εμένα θα μου το επιτρέψουν» τους λέει και μεμιάς πετάει όλα τα πιάτα του τραπεζιού στην πίστα!».

Η... ζημιά του Βοσκόπουλου

Όσον αφορά τον Τόλη Βοσκόπουλο, τον Αύγουστο του 1974, φιλοξενούσε φίλους του από το εξωτερικό. Μεταξύ αυτών επιχειρηματίες και διάσημοι ηθοποιοί όπως οι Ζακλίν Ντεπουσέ και Σιμονέτα Στεφανέλι, ο Ιταλός επιχειρηματίας Λουίτζι Μποργκέζε και ο Αιγύπτιος Ιμπραήμ Μουσά. Η παρέα βρέθηκε στο νυχτερινό κέντρο «Αθηναία». Κάποια στιγμή άρχισε το σπάσιμο πιάτων. Ο διευθυντής Ευστάθιος Παπαευσταθίου του ενημέρωσε για την απαγόρευση, αλλά ο Τόλης Βοσκόπουλος και η παρέα του αφού έσπασαν ό,τι είχαν στο τραπέζι τους, αποχώρησαν ενοχλημένοι από το μαγαζί.

Τους ασκήθηκε δίωξη για διατάραξη κοινής ησυχίας ύστερα από μήνυση που είχε υποβάλει ο ιδιοκτήτης του κέντρου. Ο Βοσκόπουλος υποστήριξε ότι δεν έσπασε τίποτα, ότι τα έκαναν όλα οι ξένοι γιατί νόμιζαν ότι είναι έθιμο. Τελικά αθωώθηκαν άπαντες.

Για πολλά χρόνια, λειτούργησαν στην Ελλάδα εργοστάσια που κατασκεύαζαν πιάτα για σπάσιμο. Τη δεκαετία του ’60 έφθασαν να σπάζονται 100 χιλιάδες πιάτα το μήνα. Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, όλα αυτά τα εργοστάσια σήμερα έχουν κλείσει.