Πριν γίνει Βενιζέλος

Το νέο ελληνικό κράτος κλείνει πια δύο αιώνες Ιστορίας και σε αυτήν τη διαδρομή, συχνά ηρωική όσο και τραγική, όπου οι συμφορές και οι γκάφες τής εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας πηγαίνουν χέρι χέρι με τα γεγονότα, υπάρχουν οικογένειες που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στις τύχες του τόπου. Μία από αυτές είναι ασφαλώς οι Βενιζέλοι κι όταν τύχει κάποιος να βρεθεί στους τάφους τους, στους τάφους των Βενιζέλων που σήμερα αποτελούν αξιοθέατο δίπλα από την ιστορική εκκλησία του Προφήτη Ηλία στην Κρήτη, στα ανατολικά περίχωρα των Χανίων, στο πάρκο με το ειδυλλιακό πευκοδάσος και την πανοραμική θέα προς την πόλη των Χανίων, αισθάνεται την αύρα της Ιστορίας που πνέει ολούθε. Σε αυτήν την τοποθεσία αναπαύεται εκτός των άλλων και ο πιο χαρισματικός Έλληνας ηγέτης του 20ού αιώνα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο άνθρωπος που προκάλεσε αμφίδρομα πάθη στην πολιτική του σταδιοδρομία και οι αποφάσεις του όρισαν λίγο έως πολύ τη χώρα στην οποία κατοικούμε.

Ο επικήδειος που στολίζει με μεταλλικά γράμματα τον τάφο του αντλήθηκε από τα δικά του λόγια, που εκστόμισε στη Βουλή των Ελλήνων τον Απρίλιο του 1932.
«Ο προκείμενος νεκρός ήτο αληθινός άνδρας με θάρρος και αυτοπεποίθησιν και δι’ εαυτόν και διά τον λαόν τον οποίον εκλήθη να κυβερνήση. Ίσως έκανε πολλά σφάλματα, αλλά ποτέ δεν του απέλειψε το θάρρος, ποτέ δεν υπήρξε μοιρολάτρης διότι ποτέ δεν επερίμενεν από την μοίραν να ίδη την χώραν του προηγμένην, αλλά έθεσεν εις την υπηρεσίαν της όλο το πυρ που είχε μέσα του, κάθε δύναμιν ψυχικήν και σωματικήν».

Και αν αυτές οι αράδες, που αποτυπώνουν τη βαθύτατη φλόγα αλλά και τη φιλοδοξία του ανδρός, δεν αρκούν, μπορεί ο επισκέπτης να σταθεί στο επίγραμμα του Κωστή Παλαμά:

Αν του πρέπουν του τάφου στολίδια. Στήστ’ επάνω του ολόρθη λαμπάδα. Με την άσβεστη φλόγα την ίδια την Ελλάδα.

Η οικογένεια Κρεββατά

Λίγοι γνωρίζουν ότι το πρώτο όνομα της οικογένειας του Κρητικού πολιτικού ήταν Κρεββατάς από την εποχή ακόμα που οι πρόγονοί του ζούσαν στον Μυστρά, αλλά εξαιτίας της ανάμιξής τους στην Επανάσταση των Ορλώφ πήραν τον πικρό δρόμο της εξορίας. Ο τότε βενιαμίν της οικογένειας, ο Μπενιζέλος Κρεββατάς, κατέφυγε στην Επίδαυρο Λιμηρά και στη συνέχεια διαπεραιώθηκε στα Κύθηρα, για να καταλήξει στα Χανιά, όπου και εντέλει εγκαταστάθηκε. Στην Κρήτη της εποχής εκείνης υπήρχε η συνήθεια να αλλάζουν τα επώνυμα σε όσους έφταναν από άλλους τόπους, έτσι στον γιο του Κρεββατά επικράτησε τελικά το βαπτιστικό του πατέρα, που έγινε και το οικογενειακό όνομα. Ο Πέτρος Βενιζέλος απέκτησε πέντε γιους, από τους οποίους ο Κυριάκος υπήρξε ο πατέρας του Ελευθερίου.

^{Ο πατέρας του Βενιζέλου, Κυριάκος}

Αμφίβολη η χρονολογία γέννησης

Μια ακόμα παράξενη συνθήκη επικρατούσε σε εκείνα τα ομιχλώδη χρόνια. Επειδή δεν υπήρχαν επίσημα αρχεία, η χρονολογία και πόσω μάλλον η ημερομηνία γέννησης ενός ανθρώπου συνήθως παραμένουν αμφίβολες. Στην περίπτωση του Ελευθερίου Βενιζέλου έχει γίνει δεκτή η 11/23 Αυγούστου, αναλόγως το ημερολόγιο, του 1863 ή 1864. Ο μετέπειτα πολιτικός ήταν το πέμπτο παιδί του Κυριάκου Βενιζέλου και της Κυριακής Πλουμιδάκη. Λίγο μετά τη γέννησή του, η κρητική επανάσταση του 1866 υποχρέωσε την οικογένεια να φύγει για τη Σύρο, εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο της εποχής. Η οικογένεια παρέμεινε στο νησί των Κυκλάδων επειδή ο πατέρας του Βενιζέλου, μολονότι τήρησε ουδέτερη στάση, θεωρήθηκε ένας από τους ηγέτες της εξέγερσης. Μόνο το 1872 επιτράπηκε στον Κυριάκο Βενιζέλο και την οικογένειά του να επιστρέψουν στην Κρήτη. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αναγκάστηκε να αλλάζει σχολεία της τότε εποχής, αφού τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στη Σύρο, συνέχισε ύστερα στα Χανιά και κατόπιν στο αθηναϊκό εκπαιδευτήριο Αντωνιάδου, αλλά αποφοίτησε τελικά από τη Σύρο.

Η νομική και η πολιτική

^{Η επιτροπή που επεξεργάστηκε το σχέδιο για το νέο Σύνταγμα της Κρήτης}

Το τέλος των γυμνασιακών του σπουδών έθεσε στον νεαρό Ελευθέριο μια μεγάλη πρόκληση, καθώς ο πατέρας του, που όλα τα χρόνια εμπορευόταν με επιτυχία, ήθελε ο γιος του να τον διαδεχθεί στη διεύθυνση των επιχειρήσεών του, αλλά ο ίδιος αντιδρούσε. Ευτυχώς ο τότε πρόξενος στα Χανιά Γ. Ζυγομαλάς έπεισε τον Κυριάκο ότι θα ήταν σφάλμα ασυγχώρητο να κρατήσει τον γιο του στη ρότα του εμπορίου. Με τη μεσολάβησή του επέστρεψε στην Αθήνα, προκειμένου να σπουδάσει Νομικά και αποφοίτησε αισίως το 1886. Η Κρήτη, ωστόσο, παρέμενε στην καρδιά του και ξαναγύρισε προκειμένου να ασκήσει δικηγορία, αλλά οι… Σειρήνες της πολιτικής τον κέρδισαν και ο νεαρός δικηγόρος, γαλουχημένος μέσα σε μια οικογένεια που ποτέ δεν αδιαφόρησε για τα κοινά και την τύχη της πατρίδας, εγκαινίασε την πολιτική του δράση ως βουλευτής Κυδωνίας το 1887.

Το μακρύ ταξίδι

^{Η Ελένη Ελευθερίου-Κατελούζου, ο πρώτος και μεγαλύτερος έρωτας του Βενιζέλου, πέθανε στη γέννα του δεύτερου παιδιού.}

Έτσι κάπως ξεκινά το μακρύ ταξίδι της πολιτικής. Στα πρώτα εκείνα άγουρα χρόνια ο Βενιζέλος, ανήκοντας στη δεξιά πτέρυγα των φιλελευθέρων, θα προαναγγείλει έκτοτε το πολιτικό του προφίλ, μείγμα φιλελευθερισμού και συντηρητικών αποκλίσεων. Ταυτόχρονα ξεκινά και μια περίοδος μαθητείας στις ξένες γλώσσες. Ο Βενιζέλος, αυτοδίδακτος εκ πεποιθήσεως, δεν θα καταφέρει ποτέ να τελειοποιήσει τη γλωσσομάθειά του, ωστόσο θα εξοικειωθεί απόλυτα με τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και θα ασχοληθεί σε βάθος με την αρχαιοελληνική γραμματεία. Στο μεταξύ, η ασαφής πολιτική κατάσταση στην Κρήτη θα επιφέρει ταραχές και τα πράγματα στο νησί θα πάρουν τη μορφή εξέγερσης τον Δεκέμβριο του 1889. Η τουρκική κυβέρνηση καταστρατήγησε τα προνόμια των Κρητικών που προέβλεπε η συνθήκη του Βερολίνου. Η συνεχής ανωμαλία διήρκεσε πέντε χρόνια έως το 1894, μέχρι που την επόμενη χρονιά ξέσπασε πραγματική επανάσταση. Ο Βενιζέλος στάθηκε κάπου στη μέση και ζήτησε εγκράτεια αλλά και προσυνεννόηση με την ελληνική κυβέρνηση. Δυστυχώς τότε δεν εισακούστηκε, όμως η έκβαση των πραγμάτων τον δικαίωσε. Στα χρόνια που μεσολάβησαν ο Βενιζέλος μετρούσε τρεις σημαντικότατες απώλειες. Αφού πολύ νωρίς έχασε τον πατέρα του, πένθησε στη συνέχεια τον θάνατο της μητέρας του, γυναίκας απλοϊκής που όμως τον αγαπούσε με απίστευτη τρυφερότητα. Το 1891 παντρεύτηκε από έρωτα τη Μαρία Ελευθερίου, η οποία του χάρισε δύο γιους, τον Κυριάκο και τον Σοφοκλή. Δεν πέρασαν καλά καλά τρία χρόνια από τη μέρα του γάμου και η Μαρία πέθανε με τραγικό τρόπο, δίνοντας οκτώ μέρες και νύχτες άνιση μάχη με τον θάνατο. Ο χαμός της τον συγκλόνισε και τον έφερε στο χείλος της παραφροσύνης. Χρειάστηκε να περάσει ένα μεγάλο διάστημα, κατά το οποίο επισκεπτόταν τον τάφο της και έμενε δίπλα της διαβάζοντας βιβλία, μέχρι να ξαναβρεί τον εαυτό του. Οι νεκροί με τους νεκρούς και ο Βενιζέλος ήταν ακόμα στα τριάντα του χρόνια. Είχε να επιτελέσει το καθήκον του στην Ιστορία. Στις αρχές του 1897 σημειώθηκαν σφαγές στα Χανιά και στο Ρέθυμνο. Τις μέρες εκείνες περιόδευε στις επαρχίες του νησιού και βρέθηκε στην τοποθεσία Μάλαξα, πάνω από τα Χανιά. Τέθηκε αμέσως επικεφαλής 3.000 περίπου επαναστατών με σκοπό να εκτοπίσει τους Τούρκους από την πεδιάδα. Τα πολεμικά πλοία των Μεγάλων Δυνάμεων στράφηκαν εναντίον των επαναστατών, βομβάρδισαν τις θέσεις τους καταρρίπτοντας την ελληνική σημαία που είχαν υψώσει. Όμως το σύμβολο αποκαταστάθηκε αμέσως και ο ενθουσιασμός από τα ελληνικά πολεμικά πλοία που έδιναν το «παρών» έφτασε στο κατακόρυφο. Στο ελληνικό θωρηκτό «Ύδρα» παιάνιζαν τον εθνικό ύμνο. Το ημερολόγιο έγραφε 21 Φεβρουαρίου και ο Βενιζέλος, μαζί με τον Φούμη και τον Κοτζάμπαση, ετοιμαζόταν να συντάξει διάβημα διαμαρτυρίας προς τις Μεγάλες Δυνάμεις. Χωρίς ίσως να το γνωρίζει, είχε δεχθεί το κάλεσμα της Ιστορίας και βάδιζε στον δρόμο του με τη σιγουριά του υπνοβάτη.