Καραντίνας το ανάγνωσμα: «Η αλεπού ήταν και τότε ο κυνηγός»

Με την ευκαιρία της καραντίνας το διάβασα ξανά… Και όπως συμβαίνει πάντα με τη δεύτερη ανάγνωση, βυθίστηκα στα υπόγεια ρεύματα του κειμένου. Το βιβλίο της Χέρτα Μύλερ, «Η αλεπού ήταν και τότε ο κυνηγός» μεταφέρει τον αναγνώστη σε μια κοινωνία που υπόκειται στη διαφθορά του κρατικού μηχανισμού, μια κοινωνία που εξαχρειώνεται, υποφέρει και σωπαίνει. Μια κοινωνία που αλλάζει, μια κοινωνία όπου η αλεπού από θήραμα γίνεται ο κυνηγός.

Η γραφή της Μύλερ είναι ιδιαίτερη: λιτή αλλά και σαφής, ο λόγος της ποιητικός, οι ιστορίες της «χωρίς πλοκή αλλά με πολλά πλοκάμια». Άλλες αρχίζουν και τελειώνουν, άλλες μένουν στη μέση. Στο «Η αλεπού ήταν και τότε ο κυνηγός» η συγγραφέας δημιουργεί ένα αλληγορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται όσοι ζουν, όσοι πίνουν από το πρωί, καλλιεργούν τα χωράφια τους και μουρμουρίζουν «δε βαριέσαι» κάθε φορά που ακούγονται πυροβολισμοί.

Υπάρχουν ωστόσο και οι άλλοι, εκείνοι που αντιστέκονται, που πολεμούν το αμαρτωλό καθεστώς που εγκαθίδρυσε ο Νικολάε Τσαουσέσκου (26 Ιανουαρίου 1918 - 25 Δεκεμβρίου 1989). Το διακωμωδούν, μάλιστα, με το εξής ανέκδοτο: Ένας κοντός Ρουμάνος πεθαίνει και πάει στην κόλαση. Εκεί μέσα όλοι είναι βουτηγμένοι μέχρι το λαιμό σε ζεματιστές λάσπες. Ο διάβολος λέει στον κοντό Ρουμάνο να πάει στην τελευταία θέση που είναι ελεύθερη. Πάει αυτός και στέκεται εκεί και βουλιάζει ως τον λαιμό. Στη μέση όμως, δίπλα στην καρέκλα του διαβόλου, είναι κάποιος μόνο μέχρι τη μέση στις λάσπες. Σηκώνει ο κοντός Ρουμάνος το κεφάλι και τι να δει; Ο Τσαουσέσκου. Ρωτάει τον διάβολο: Για ποια δικαιοσύνη μου λες; Αυτός έχει περισσότερες αμαρτίες από μένα. Και ο διάβολος του απαντά: Ναι αλλά στέκεται πάνω στο κεφάλι της γυναίκας του.

Με αφορμή τη σχέση δυο φιλενάδων, η Μύλερ μιλά για την πλέον απάνθρωπη και χυδαία εκμετάλλευση της ανθρώπινης φιλίας από το στυγνό καθεστώς, μέσω της μυστικής αστυνομίας, της γνωστής Σεκιουριτάτε. Οι πράκτορές της σε κάθε τους επίσκεψη, αφήνουν σημάδια. Η γούνα της αλεπούς στο πάτωμα του σπιτιού κάθε φορά συρρικνώνεται καθώς αφαιρούν κι από ένα της κομμάτι. Όπως μάλιστα η ίδια η συγγραφέας εξομολογήθηκε το 2009, το περιστατικό με την αλεπού ήταν αληθινό, αποτελούσε μέθοδο εκβιασμού της Σεκουριτάτε.

Στο μυθιστόρημα παρακολουθούμε τη ζωή της Αντίνα και της Κλάρα από την παιδική ηλικία τους ως την δεκαετία του ’80. Μεγαλώνοντας η Αντίνα γίνεται δασκάλα, η Κλάρα εργάτρια. Ο έρωτας της Κλάρα με τον παντρεμένο δικηγόρο Πάβελ, που είναι όργανο και ανακριτής του καθεστώτος, θα διαλύσει τη φιλία. Κι όταν το καθεστώς θα καταρρεύσει, οι ρόλοι θα ανατραπούν: ο διευθυντής του σχολείου θα γίνει αρχιεργάτης και ο αρχιεργάτης διευθυντής, υπεύθυνος για την αλλαγή και τον εκδημοκρατισμό. Με άλλα λόγια, η αλεπού θα παραμείνει ο κυνηγός...

Γεννημένη στο γερμανόφωνο ρουμανικό Ντίτσκιντορφ (1953), η Χέρτα Μύλερ, απολύθηκε από τη βιομηχανική επιχείρηση όπου εργαζόταν ως μεταφράστρια επειδή αρνήθηκε να συνεργαστεί με την Σεκιουριτάτε. Αντιμετώπισε την λογοκρισία το 1982 και εγκαταστάθηκε το 1987 στο Βερολίνο. Έγινε η δωδέκατη γυναίκα που τιμάται με το Βραβείο Νόμπελ, μετά τη Σουηδή Salma Lagerlöf (1909). Βραβεύτηκε το 2009, την επέτειο των είκοσι χρόνων από την πτώση του Τείχους.

ΙΝΦΟ: Χέρτα Μύλερ, Η αλεπού ήταν και τότε ο κυνηγός, μτφρ Κώστας Κοσμάς, Καστανιώτης, 2011