Στόουνερ ή τα καλά βιβλία δεν χάνονται

Ενταγμένο στη μεγάλη παράδοση των campus novel που δημιούργησε ίσως και άθελά του, ο Φιτζέραλντ με την «Άλλη όψη του παραδείσου», ο «Στόουνερ» του Τζον Γουίλιαμς είναι κάτι περισσότερο από ένα «κολλεγιακό μυθιστόρημα».

Είναι η ιστορία ενός ήρωα που ωριμάζει και εξελίσσεται αργά μέσα στις σελίδες του βιβλίου, παλεύοντας με τη δύναμη αλλά και τις αδυναμίες του χαρακτήρα του να τα βγάλει πέρα με τη ζωή και τους ανθρώπους. Αν διαβάσει κανείς το κείμενο του Γουίλιαμς στο πρωτότυπο δεν μπορεί παρά να θαυμάσει την αφηγηματική σοφία που σόδιασε η Αγγλική γλώσσα μέσα στους αιώνες. Αισθάνεσαι ότι οι ίδιες οι λέξεις κανοναρχούν το συγγραφέα, ορίζουν το συναισθηματικό μέτρο αλλά και το ρυθμό χωρίς περιττές αναφορές.

Το μεταφραστικό στοίχημα έγκειται ακριβώς σε αυτό το σημείο: να τιθασευτεί ο νεοελληνικός οίστρος και να αποδοθεί το κείμενο στα καθ’ ημάς χωρίς τους συνήθεις μελοδραματισμούς. Ίσως κι ο Τζον Γουίλιαμς θέλησε με τον «Στόουνερ» να διδάξει τον ορθό δρόμο. Δημιουργεί έτσι ένα κείμενο αισθητικά άψογο και ταυτόχρονα οικοδομεί στις συνεκτικές παραγράφους του το αδρό προφίλ των ηρώων του με πρώτο και καλύτερο τον Στόουνερ.

Αν υποθέσουμε ότι ο Στόουνερ είναι η αμερικανική εκδοχή του Ιβάν Ίλιτς, σε αντίθεση με τον τολστοϊκό ήρωα, ο επίκουρος καθηγητής λογοτεχνίας, πεθαίνει από μια ασθένεια, την οποία γνωρίζει επακριβώς όπως κι εμείς.

Προηγουμένως ο Γουίλιαμς μπαίνει στον κόπο να περιγράψει εκτενώς τη ζωή του, τα πάθη, τις προτιμήσεις, τις οικογενειακές κι επαγγελματικές σχέσεις κι έναν έκνομο έρωτα. Φροντίζει επίσης να τοποθετεί όλα αυτά σε ένα ιστορικό πλαίσιο. Φωτίζει επαρκώς τις αντιθέσεις και την πολεμική ατμόσφαιρα που δημιουργείται συχνά στους κόλπους μιας οικογένειας ή ενός επαγγελματικού κύκλου. Συνθέτει επίσης ένα δοξαστικό για τον έρωτα ακόμα κι αν παραδέχεται πως η αγάπη είναι μια διαδικασία μέσα από την οποία ένα πρόσωπο επιχειρεί να γνωρίσει καλύτερα ένα άλλο.

Ωστόσο όσο νηφάλιος και σχεδόν άτρωτος φαντάζει ο Στόουνερ, στο τέλος της μέρας είναι κι αυτός άνθρωπος σαν τον Ιβάν Ίλιτς του Τολστόι ή τον Τζοβάνι Ντρόγκο του Μπουτζάτι. Ο θάνατος που του αναλογεί τον βοηθά ίσως να διακρίνει με περισσότερη δικαιοσύνη τον κόσμο και τους ανθρώπους. Η εκδοτική οδύσσεια του βιβλίου που από την αξιοπρεπή αφάνεια έφτασε ξανά στις προθήκες των βιβλιοπωλείων κράτησε περισσότερο από μισό αιώνα. Απέδειξε όμως ότι τα καλά βιβλία δεν χάνονται.