«Ηλιόπετρα» - Η ποίηση είναι ερωτευμένη με τη στιγμή

Είναι δύσκολο, σχεδόν ανέφικτο, να φανταστούμε ένα ποίημα και μάλιστα το κομψοτέχνημα του Οκτάβιο Πας για τον χρόνο, τον έρωτα, τον ήλιο και την Ιστορία, να μετεφέρεται σε μια άλλη γλώσσα με τρόπο πειστικό και σωτήριο. Ο Κώστας Κουτσουρέλης κατόρθωσε το ακατόρθωτο. Έκανε μια γοητευτική, πλούσια και γόνιμη απόδοση της «Ηλιόπετρας» στη γλώσσα μας. Μια απόδοση που ο χρόνος ίσως να μην καταφέρει ποτέ να οξειδώσει.

Το ποίημα είναι γνωστό, πολυδιαβασμένο, πολυαγαπημένο. Είναι η «Έρημη Χώρα» της Ισπανόφωνης λογοτεχνίας. Μια σύνθεση ολότελα μουσική αλλά και μια στοχαστική κατάθεση που πιθανότατα δεν θα ξεπεράσει ποτέ καμία άλλη ποιητική δημιουργία στην Ισπανική γλώσσα. Πριν από την μετάφραση του Κώστα Κουτσουρέλη, το παιχνίδι αυτό με τις έντεκα συλλαβές προηγήθηκαν δύο σκόμα πλήρεις αποδόσεις από τον Γιώργο Μακρή και από τον Τάσο Τενέγρη καθώς και μια αποσπασματική μεταφορά του Ηλία Ματθαίου. Είναι άσκοπο να συγκρίνει κανείς μεταφράσεις μεταξύ τους, καθώς είναι παρατηρημένο ότι όλες κερδίζουν ή χάνουν κατά σημεία. Σημασία έχει ασφαλώς η συνολική εντύπωση.

Ξέχασα το όνομά σου, Μελουζίνα,

Λάουρα, Ισαβέλλα, Περσεφόνη

είχες τα πρόσωπα όλα και κανένα

είσαι οι ώρες όλες και καμία...

Σε αυτό το κυκλικό έπος που δεν γνωρίζει αρχή και τέλος, που μιλά για όλα και για τίποτα, που αναδεικνύει τα αντιθετικά σχήματα, το Είναι και το Μηδέν, τον Χώρο και τον Χρόνο, την Στιγμή και την Αιωνιότητα, ο Πας δημιουργεί μια μοναδική σύνθεση από λέξεις αλλά και ένα πυκνό υφάδι από ιστορικές πληροφορίες και φιλοσοφικούς στοχασμούς. Ο μεξικανός αρχιποιητής το κάνει με τον τρόπο που συνηθίζουν και οι μεγάλοι μυθιστοριογράφοι όταν παραθέτουν στοιβάδες λεπτομερειών ανάκατες με ψυχολογικές και φιλοσοφικές παρατηρήσεις, κάτι που αποδεικνύει πως τα μεγάλα ποιητικά έπη είναι κυρίως μόχθος και μεγαλοφυία. Σε ένα τέτοιο μονόπετρο κόσμημα ο πόθος έχει την τιμητική του

Μάχη είναι η αγάπη, όταν δυο φιλιούνται

αλλάζει ο κόσμος, παίρνουν σάρκα οι πόθοι,

η σκέψη παίρνει σάρκα και στου σκλάβου

τους ώμους βγαίνουνε φτερά, αληθεύει

ο κόσμος, το κρασί κρασί 'ναι πάλι

Ο ποιητής επιτηρεί τον αιώνα του αλλά και άλλους αιώνες του παρελθόντος, γίνεται παντεπόπτης αλλά και εξομολόγος, γίνεται αγγελιοφόρος αλλά και βασιλιάς με τα σκήπτρα του, τις λέξεις. Ο Πας είναι ο αρχιμουσικός μιας συμφωνικής που δεν θα ξαναγραφτεί.

Περνώ απ' το σώμα σου σαν απ' τον κόσμο,

είναι η κοιλιά σου ηλιόλουστη πλατεία,

τα στήθη σου ναοί όπου τελούνται

του αίματος τα παράλληλα μυστήρια.

Ο Κουτσουρέλης επιστρατεύει μια γλώσσα πλουμιστή με παλαμικό φινίρισμα, για να αναμετρηθεί με αυτό τον ποιητικό ναό, μεταφράζει αλλά ταυτόχρονα σχολιάζει με τις σημειώσεις του την αχανή λογιστική του ποιήματος. Προτάσσει μάλιστα ένα ημερολόγιο μετάφρασης σε δώδεκα νότες και με το δωδεκάφθογγο αυτό κατανοούμε σε βάθος τα μαρτύρια του μεταφραστή αλλά και την ηδονική απόλαυση, τον ερωτικό δεσμό με τη γλώσσα. Έτσι μόνο αγκαλιάζει την μεγάλη κυκλική φράση που είναι η Ηλιόπετρα σύμφωνα με τον δημιουργό της. Ο κόσμος είναι ένα πηγάδι, λέει ο Πας. Στη σκοτεινή επιφάνειά του, άλλοι διαβάζουν τον δόλο της φθοράς άλλοι, τον μόνο, τον αληθινό τρόπο του υπάρχειν.

Θαμμένα βλέμματα σ' ένα πηγάδι

ματιές που ήδη απ' την αρχή μας βλέπουν

τα βλέμματα αυτών που πέρασαν κι όμως μένουν για πάντα να μας κοιτούν θαμμένοι μέσα από τα βάθη του πηγαδιού.

Κι για όλα όσα μας αναστατώνουν, για τον θάνατο, τον έρωτα, το πέρασμα του χρόνου, την νιότη που χάνεται τόσο γρήγορα, για όλα αυτά μας μιλά η ποίηση.

Η ποίηση που είναι ερωτευμένη με τη στιγμή και επιζητεί να την ξαναφέρει στη ζωή με το ποίημα, να τη λυτρώσει από το σκόρπισμα και να την τρέψει σ' ένα στέρεο παρόν.

^{Ο Οκτάβιο Πας με τον Κώστα Παπαϊωάννου}

Συγκινητικό και εξίσου καλομεταφρασμένο το ποιητικό παράρτημα που αφιερώνει ο Ποιητής στον φίλο του Κώστα Παπαϊωάννου, τον Έλληνα φιλόσοφο.