Αντι-Κούντερα

Είναι γνωστό ότι ο Κούντερα δεν τα είχε καλά με το ρεαλιστικό μυθιστόρημα. Ζηλωτής της νεωτερικότητας και πολέμιος του 19ου αιώνα επιζητούσε με πάθος να αποτινάξει το ζυγό της τυραννίας του ρεαλισμού και να καταργήσει κάθε έννοια μυθιστορηματικής φόρμας. Δεν τα κατάφερε

Γράφει στις «Προδομένες διαθήκες»:

Οι μεγαλύτεροι μυθιστοριογράφοι της μετά τον Προυστ εποχής... επέδειξαν ιδιαίτερη ευαισθησία στην λησμονημένη αισθητική του μυθιστορήματος πριν από τον 19ο αιώνα: ενσωμάτωσαν την δοκιμιακή σκέψη στην τέχνη του μυθιστορήματος, έκαναν πιο ελεύθερη τη σύνθεση, κατέκτησαν και πάλι το δικαίωμα στην παρέκβαση.

Καταρχάς θα πρέπει να αποφασίσουμε αν υπήρχε πραγματικό μυθιστόρημα πριν από τον 19ο αιώνα, όπως το ξέρουμε σήμερα, τουλάχιστον. Κατά τη γνώμη μου υπήρχε μια αδιαμόρφωτη επικράτεια που κατέλαβαν τα πρωτομυθιστορήματα και κάποιες ιδιαίτερα αξιοσημείωτες αν και αποσπασματικές προσπάθειες να δημιουργηθεί ένα συμπαγές μυθιστορηματικό πεδίο. Η λησμονημένη αισθητική στην οποία αναφέρεται ο Κούντερα, πράγματι υπήρχε αλλά δεν συνδέεται με καμία δοκιμιακή σκέψη ούτε με παρεκβάσεις. Τα περισσότερα έργα της προϊστορίας του μυθιστορήματος είναι μυθιστορίες περιπέτειας, ταξιδιών, ουτοπικής φαντασίας και ιστορικές διηγήσεις. Η σύνθεση είναι πράγματι πιο ελεύθερη στην πριν από τον Μπαλζάκ εποχή. Η αρχιτεκτονική του μυθιστορήματος είναι ένα επίτευγμα του 19ου αιώνα και δεν βλέπω το λόγο να ντρεπόμαστε για αυτό. Όσο για τις περίφημες παρεκβάσεις, μπορείτε να μετρήσετε περισσότερες σε οποιονδήποτε άλλο συγγραφέα από τον Ονορέ ντε Μπαλζάκ;

Επίσης ο Κούντερα αναφέρεται στην ψευδαίσθηση της πραγματικότητας που υποτίθεται ότι προωθεί το ρεαλιστικό μυθιστόρημα. Μα δεν πρόκειται για ψευδαίσθηση, είναι η ίδια η πραγματικότητα που αντανακλάται στο μυθιστόρημα και είναι παράξενο που ένας τόσο ευφυής αναγνώστης της λογοτεχνίας δεν το αντιλαμβάνεται. Όσο για τον υποτιθέμενο περιορισμό που δημιουργήθηκε από την αισθητική του μυθιστορήματος του 19ου, θα έπρεπε να είναι πιο προσεκτικός, γιατί σε αυτή την εποχή δεν έδρασε μόνο ο Μπαλζάκ, έδρασε και ο Φλομπέρ και ο Τολστόι. Όσο για τον Προυστ, τον οποίο προφανώς υπολήπτεται ο Κούντερα, ήταν ο πρώτος που επέλεξε ως οδηγό τον Μπαλζάκ στην απεραντοσύνη της αφήγησης.