Τελικά τι σημαίνει επανάσταση στο μυθιστόρημα;

Όταν λέμε επαναστατικά κείμενα στη λογοτεχνία σκεφτόμαστε συνήθως τον Οδυσσέα του Τζόις, τον Τρίστραμ Σάντι του Στερν, τον Μόμπι Ντικ του Μέλβιλ ή τον Δον Κιχώτη του Θερβάντες, θεωρώντας ότι η πεζογραφία και ειδικά το μυθιστόρημα είναι απλά μια περιπέτεια ύφους και τίποτε περισσότερο.

Αν υποθέσουμε όμως ότι μέσα από το μυθιστόρημα εξάγουμε πρωτίστως το νόημα της ζωής, το πρόσωπο των λέξεων δεν αρκεί και δεν μπορούμε να απαξιώνουμε α πριόρι τη σημασία της πλοκής και των χαρακτήρων. Υπάρχουν μυθιστορήματα στα οποία κυριολεκτικά δεν συμβαίνει τίποτα παρόλα αυτά είναι έργα σημαντικά για την ίδια τη λογοτεχνία. Ο Οδυσσέας του Τζόις πάσχει από χαρακτήρες σε σχέση με το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Προυστ αλλά είτε το θέλουμε είτε όχι αποτελεί μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον ρεαλισμό και τη νεωτερικότητα. Ο Τρίστραμ Σάντι έρχεται με κεκτημένη ταχύτητα από τον 18ο αιώνα με μια ανοικονόμητη φλυαρία που αφορά τη λογοτεχνία, την τέχνη της αφήγησης, τις συγγραφικές προθέσεις και τις αναγνωστικές προσδοκίες. Οι αναρίθμητες παρεκβάσεις ελαχιστοποιούν την πλοκή και απενεργοποιούν τους χαρακτήρες. Στις σελίδες του ωστόσο πνέει ένας πρώιμος άνεμος νεωτερικότητας. Τα ίδια ισχύουν και για τον Μόμπι Ντικ, του οποίου ο καμβάς δεν εκτείνεται πέρα από τα όρια ενός διηγήματος.

Τα τρία αυτά κείμενα καταργούν, είναι αλήθεια, τις συμβάσεις ενός μυθιστορήματος με την κλασική έννοια του όρου αλλά γιατί η λογοτεχνία θα πρέπει να πάψει να είναι αφηγηματική όπως την ξέρουμε και γιατί θα πρέπει να επικρατήσει η συνθήκη του ύφους που είναι κι αυτό μια μορφή τυραννίας;

Η Ραμπουϊγιέζα του Μπαλζάκ και το Κόκκινο και το Μαύρο του Σταντάλ είναι λιγότερο σημαντικά, επειδή απλά δεν είναι στιλιστικά αριστουργήματα. Ήταν λίγες οι καινοτομίες που εισήγαγε ο Μπαλζάκ στα μυθιστορήματά του, σχετικά με την βυθοσκόπηση της ανθρώπινης φύσης, με τον χαρακτήρα της κοινωνίας και την πολιτική διάσταση της γραφής του; Δεν ήταν και ο ρεαλισμός μια επανάσταση στη λογοτεχνία; Η απάντηση παραμένει ανοιχτή.