«Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» ή πού το πάει η λογοτεχνία;

Ζούμε την εποχή της νεωτερικότητας αλλά και την εποχή της μεγάλης σύγχυσης. Οι κριτικοί αναθεματίζουν το μυθιστόρημα και πολλοί από αυτούς ισχυρίζονται πως το μυθιστόρημα έχει ήδη τελειώσει μετά τα «100 χρόνια μοναξιά». Το μυθιστόρημα όμως υπάρχει και συνεχίζει να διεκδικεί τη μερίδα του λέοντος στην παγκόσμια λογοτεχνική σκηνή. Επικρατεί βέβαια η αίσθηση πως ακόμα και αν το μυθιστόρημα συνεχίζει, έχουν λήξει οι «Μεγάλες αφηγήσεις». Οι αναγνώστες τρομάζουν από τα ογκώδη βιβλία και αναζητούν κάτι σύντομο. Το ίδιο ίσως και οι κριτικοί που δεν προλαβαίνουν να διαβάζουν -αν πράγματι διαβάζουν- το ένα βιβλίο μετά το άλλο.

Η θεωρία της λογοτεχνίας σχεδόν εξισώνει τη νεωτερικότητα με τα σύντομα κείμενα, χωρίς να θυμούνται ορισμένοι ότι τα «ευαγγέλια» της σύγχρονης εποχής -Προυστ, Τζόις, Τόμας Μαν, Φόκνερ, Ναμπόκοφ, Πύντσον, Μάρκες- τραβάνε συνήθως σε μάκρος. Δύο τα κρατούμενα λοιπόν: Το μυθιστόρημα συνεχίζει παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις και τα ογκώδη βιβλία προτιμώνται εξίσου αν όχι και περισσότερο στην παράξενη εποχή μας.

Η περίπτωση του Μοχάμεντ Μπουκάρ Σαρ και «Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» το αποδεικνύει περίτρανα. Ο νέος σούπερ σταρ της γαλλόφωνης λογοτεχνίας από τη Σενεγάλη μοιάζει να έβγαλε τη «σχολή» Ρομπέρτο Μπολάνιο. Είναι μαθητής ενός από τους σημαντικότερους συγγραφείς του milennium, γιατί να το κρύψωμεν άλλωστε, ή αν προτιμάτε επίγονος μιας νέας εκδοχής του μεταμοντέρνου. Και ο Μπολάνιο είναι πραγματικά σπουδαίος αλλά το ίδιο φαίνεται να ισχύει και για τον Σαρ. «Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» είναι ένα ογκωδέστατο βιβλίο, όχι τόσο για τον αριθμό των σελίδων, στις οποίες εκτείνεται, όσο για το γεγονός ότι λείπει μια αξονική πλοκή, κάτι σύνηθες στην εποχή της νεωτερικότητας.

Εδώ το εύρημα είναι η ίδια η λογοτεχνία, με ό,τι σωρεύεται εννοιολογικά για λογαριασμό της με το πέρασμα των χρόνων. Κι αυτό το εύρημα είναι πιθανότατα το μόνο που μας έμεινε, για να μην ξεπέφτουμε σε επιεικώς αθώες, μέχρι... ροζ αφηγήσεις, οι οποίες το μόνο που καταφέρνουν είναι να χαυνώνουν αναγνωστικές συνειδήσεις. Ο Μοχάμεντ Μπουκάρ Σαρ έριξε μέσα στον αναδευτή πολλά και διάφορα, δημιουργώντας ένα μείγμα πραγμάτων που διαβάζεται, αν μη τι άλλο, πολύ ευχάριστα. Σου δίνει πάντως την εντύπωση ότι κοιτάζει τον κόσμο και τη λογοτεχνία από το παράθυρο που κοίταζε και ο αδικοχαμένος Μπολάνιο. Αν είναι όντως συνοδοιπόρος του ή αν απλά είναι ένας «Μικρός Μπολάνιο» θα το καταλάβουμε με τον καιρό. Τώρα απολαμβάνουμε τα βασιλικά πυροτεχνήματα της γραφής του, που όσο εντυπωσιακά κι αν είναι, δυσκολεύεται κανείς να πει ότι συνθέτουν ένα νέο αριστούργημα. Αν θέλουμε τουλάχιστον να μείνουμε έξω από αυτό το «παιχνίδι των εντυπώσεων» που στηρίζει την εκδοτική βιομηχανία ανά τον κόσμο. Για να είμαστε όμως ειλικρινείς, «Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» είναι ένα βιβλίο διόλου ευκαταφρόνητο και η απόδειξη για αυτό είναι η απόλαυση του κειμένου, (στην οποία συνεισφέρει και η έξοχη μετάφραση της Μήνας Πατεράκη Γαρέφη), η μόνη απόδειξη που απομένει ύστερα από το «πανηγύρι των δηλώσεων», που κατά κανόνα διαψεύδονται.